Læknablaðið : fylgirit - 01.02.2001, Side 54

(ÐORÐAPISTLAR LÆKNABLAÐSINS 1-130
finnst undirrituðum vont heiti, vegna þess að eitt
sér gefur það mjög óljósa hugmynd um hvað við er
átt. Ef augnglerið væri kallað nœrgler væri þó um
samstæðu að ræða.
Stórsjá - víðsjá
Við endurskoðun á fyrri pistli rifjaðist það upp að
sumir rannsóknarmenn nota heitið víðsjá um þá sjá,
sem þar var nefnd stórsjá (E. macroscope). Reyndar
er það svo að erlendir framleiðendur tækjanna hafa
ekki kdmið sér saman um almenn tegundarheiti. Það,
sem sumir nefna macroscope, nefna aðrir dissecting
microscope og enn aðrir stereomicroscope.
Víðsjá er þýðing á síðasta tegundarheitinu og er
það í fullu samræmi við víðóm útvarpsins. Sem inn-
skoti má þó koma því á framfæri að undirrituðum
líkar alls ekki að lýsingarorðið stereophonic sé
þýtt sem víðóma. Hversu víður er ómurinn? Nær
væri að tala um tvíóma eða tvírása hljóðvarp, eða
hver man ekki eftir fjóróma (quadrophonic) hljóm-
tækjum, sem vinsæl voru fyrir um það bil tveimur
áratugum. Gefa þau ekki enn „víðari" óm? Rétt er
og að geta þess að orðhlutinn stereo- er kominn úr
grísku, af lýsingarorðinu stereos, sem merkti upp-
haflega þéttur eðafastur (E. solid). Síðar var orð-
hlutinn stereo einnig notaður í fræðiorðum til lýs-
ingar á tjáningu eða skynjun dýptar eða þrívíddar.
Loks má nefna að heitið þrívíddarsmásjá hefur
einnig verið notað um fyrrgreint tæki, stereo-
microscope.
Villa
I fyrri smásjárpistli slæddist inn villa, sem rétt er að
leiðrétta. Þar var sagt að enska heitið scope væri
komið af grísku sögninni skopeo, en hið rétta er að
nafnháttur hinnar grísku sagnar er skopein. Sem
fróðleiksmola má bæta því við að orðið microscope
mun hafa verið sett saman á Ítalíu árið 1624 af
einhverjum meðlimanna í hópi fræðimanna, sem
nefndu sig Academia del Lincei. Einn þeirra var
eðlis- og stjörnufræðingurinn Galileo.
Prospective - retrospective
I lokin má vekja athygli á orðum sem notuð eru til að
gera greinarmun á tveimur tegundum fræðirann-
sókna. Önnur byggir á gögnum, sem safnað er sér-
staklega fyrir rannsóknina, og nefnist framskyggn,
framsœ eða framvirk rannsókn, prospective study.
Hin byggir á gögnum, sem þegar hefur verið safnað,
oft í öðrum tilgangi, og nefnist afturskyggn, aftursœ
eða afturvirk, retrospective study. Islensku orðin
eru öll það lipur að óþarfi ætti að vera nota slettur og
slanguryrði.
FL 1993; 11(11): 9
Geðfræðiorð
í október-pistlinum (FL 1993;11:9) VORU
birtir stuttir kaflar úr bréfi frá Karli Strand,
fyrrum yfirlækni á geðdeild Borgarspítala,
og því lofað að síðar yrði hugað að einstökum
geðfræðiorðum. Með bréfi Karls fylgdi listi ýmissa
fræðiorða sem hann kveðst hafa notað í starfi sínu á
liðnum 35 árum. Hann tekur fram „að sum orðanna
kunna að vera smíðuð af öðrum en þeim er þetta
ritar, að honum óvituðum, og verður hvorki hér né
síðar deilt um slíkt faðerni, sem engu skiptir. “
Kvíðni
Orðalistinn er í stafrófsröð hinna erlendu fræðiheita
og fyrst kemur þar heitið anxiety, sem Karl nefnir
kvíðni. Iðorðasafn lækna gefur hins vegar upp þýð-
ingarnar kvíðakennd, kvíði, óróleiki eða geigur og
lýsir hugtakinu þannig: Tilfinning um óöryggi eða
spennu sem á rót sína að rekja til ímyndaðrar eða
óraunverulegrar ógnunar... . Læknisfræðiorðabók
Stedmans tekur í sama streng á þann veg að anxiety
tákni skynjun hœttu og hrœðslu án þess að augljóst
áreiti valdi. Nafnorðið kvíðni finnst í íslenskri orða-
bók Máls og menningar frá 1992, talið tilheyra sál-
fræði, og er hugtakið útskýrt á þann veg að kvíðni sé
sambland af ótta og óvissu sem á rót í dulvitund
sjúklings. Kvíði er hins vegar ótti, beygur, það að
kvíða. Þetta ber vafalítið að skilja þannig að kvíðni sé
sjúklegt fyrirbæri, það að finna til ótta og óvissu án til-
efnis, en að kvíði sé hins vegar ótta- og óvissutilfinn-
ing sem stafi af ákveðnu tilefni. Sé þessi skilningur
réttur virðist hér komið gagnlegt fræðiorð sem taka
ætti inn í íðorðasafnið.
Geðfræði
Aftarlega í listanum birtist fræðiheitið psychiatry,
sem Karl nefnir geðfræði. Geðfræði virðist við fyrstu
sýn lipurt og lýsandi heiti, en hvernig á að nota það?
Um psychiatry notar Iðorðasafn lækna íslensku heitin
geðlœknisfrœði og geðsjúkdómafrœði. Erlenda fræði-
orðið er komið úr grísku, þar sem psyche er sál, hugur
eða geð og nafnorðið iatreia er 1 œknisfrœðileg með-
ferð. Gerður er greinarmunur á psychiatry, þeirri sér-
grein læknisfræði sem fjallar um greiningu og með-
ferð geðsjúkdóma, og psychology, þeirri sjálfstæðu
fræðigrein sem fjallar um sál, hegðun og andlega starf-
semi manna og dýra og nefnist á íslensku sálfræði.
Undirritaður ætlar ekki að hætta sér út á þann
hála ís að tjá sig nokkuð um mismun geðs og sálar,
en óneitanlega virðast þessi heiti, sálfræði og geð-
fræði, góðar hliðstæður. Vafalítið er þó ekki nein
54 Læknablaðið / FYLGIRIT 41 2001/87