Læknablaðið : fylgirit - 01.02.2001, Qupperneq 59

IÐORÐAPISTLAR LÆKNABLAÐSINS 1-130
Þau orð, sem þegar eru komin inn í íðorðasafnið,
verða tekin til endurskoðunar og fleirum bætt við.
Stefnt er að því að öll helstu fræðiheiti þessarar
sérgreinar verði þýdd á íslensku. Skilgreining skal
fylgja hverju heiti þannig að víst sé hvað við er átt.
Ekki er úr vegi að rifja upp nokkur af þeim orð-
um sem notuð eru til að lýsa meinsemdum í húð.
Heitið macula er oft notað til að lýsa afmörkuð-
um, flötum húðbreytingum, sem hafa annan lit en
aðlæg húð. Þessar breytingar geta verið dökkar
eða ljósar en mega samkvæmt skilgreiningu hvorki
vera lægri né hærri en húðin umhverfis þær. í íð-
orðasafninu eru þrjár tillögur að þýðingu á
macula: blettur, díll og drafna. Æskilegt væri að
velja eitt þeirra.
Heitið papula er hins vegar notað um litlar,
gegnheilar og afmarkaðar húðbreytingar, sem eru
hærri en húðin í kring. Sumar læknisfræðiorða-
bækur tiltaka að papula sé minni en 0,5 sm í þver-
mál. Iðorðasafnið setur einungis fram tvær tillögur
að þýðingu, en það eru heitin nabbi og arða. Þar
finnst undirrituðum að betur megi gera, til dæmis
með því að nota fremur heitið bóla. Maculo-
papular húðbreytingar má þá nefna blcttabólóttar.
Næst má nefna nodulus, en það heiti er notað
um ýmsar afmarkaðar, gegnheilar, upphækkaðar
húðbreytingar, sem eru á bilinu 0,5 til 2 sm í þver-
mál. Iðorðasafnið gefur upp þrjár tillögur að ís-
lenskun, hnökri, arða eða hnúður. Undirrituðum
líst best á það síðasttalda (sjá þó pistil 53).
Loks er að geta um heitið plaque sem gjarnan
er notað um upphækkaða og oftast fremur þétta
húðbreytingu, sem er stærri um sig en papula, en
skagar minna upp frá yfirborði en nodulus. íð-
orðasafnið gefur tvær þýðingar, hörsl og skella.
Þar gæti heitið þykkildi einnig komið til álita.
FL1994; 12(4); 6
Þýðingar óskast
Stöðugt berast óskir um pýðingar á
erlendum fræðiorðum. Það er gleðilegt að
finna að læknar leggja sig meir og meir fram
um að vanda það ritmál sem þeir láta frá sér fara. í
talmáli lækna má þó enn betur gera, eins og oft hefur
verið rakið í þessum pistlum, ekki síst á virðulegum
fræðslufundum og þegar rætt er við sjúklinga.
Orðanefndin og undirritaður eru fús til þess að taka
við fyrirspurnum og að hafa milligöngu um leit að
góðum orðum. Hér verður getið þriggja fyrirspurna.
Útbýti, aðrétta, dreifigögn
Ásgeir Theódórs biður lækna um að láta frá sér heyra
ef þeir hafa gott heiti á þeim kennslugögnum sem
dreift er til nemenda í tengslum við fyrirlestra. Á
ensku er slíkt gjarnan nefnt handout, en á íslensku
hafa heyrst heitin útbýti og aðrétta. Hið fyrra er
hvorugkyns, það útbýtið, en hið síðara kvenkyns, hún
aðréttan. Útbýti finnst ekki í íslenskri orðabók Máls
og Menningar, en þar má finna aðréttu, sem sagt er
sjaldgæft. Gefnar eru þrjár merkingar: gjöf eitthvað
sem einhverjum er rétt og loks skammir. Frá sjónar-
hóli kennara líst undirrituðum mun betur á útbýti.
Það hljómar einhvern veginn betur að segja: „Þetta er
útbýti dagsins/“, en að segja: „Þetta er aðrétta dags-
ins!“. Til viðbótar má stinga upp á heitinu dreifigögn.
Ofhreyfikvilli ?
Helgi Jónsson, læknir, hringdi og var að fást við þýð-
ingu á heitinu hypermobility syndrome. Þetta heil-
kenni einkennist af mjúkum liðböndum og auknu
hreyfisviði liðamóta. Hvorki hypermobility né hyper-
mobility syndrome er að finna í íðorðasafni lækna.
Mobility er hins vegar þýtt sem hreyfanleiki og þá má
þýða hypermobility sem ofhreyfanleika á íslensku.
Heilkenni ofhrcyfanleika eða ofhreyfanleikaheil-
kennið eru hins vegar stirðleg heiti. Spyrja má einnig,
hvort taka eigi tillil til þeirrar áráttu erlendra fræði-
orðasmiða að nota „syndrome" í tíma og ótíma þegar
þeir eru að setja saman ný fræðiheiti. Þeim til varnar
má vafalaust segja að heilkennisheitið gefi til kynna
að um fræðilega skilgreindan kvilla sé að ræða, en að
ofhreyfanleiki geti verið líkamlegur eiginleiki án sjúk-
dómstengsla. Ef til vill getur oihreyfanleikakvilli
komið til greina sem heiti á þessu fyrirbæri. Hugsan-
lega má stytta enn meir og tala um ofhreyfikvilla.
Pigmented villonodular synovitis
Erfiðasta verkefnið að þessu sinni kom frá Halldóri
Baldurssyni, lækni, en hann var að fást við þýðingu á
pigmented villonodular synovitis, sem ekki finnst í
Iðorðasafninu. Heitið lýsir brúnleitum ofvexti í lið-
slímu, totumyndandi, hnútóttum og af óþekktum
uppruna. Brúni liturinn stafar fyrst og fremst af út-
fellingum hemósíderíns, sem er niðurbrotsafurð blóð-
rauða, hemóglóbíns. Hemósíderín hefur fengið hina
afleitu þýðingu vefjajárn í íðorðasafninu, en látum
það liggja milli hluta að sinni.
Orðhlutauppflettingar og bein orðhlutaþýðing á
fyrrgreindu heiti gefa niðurstöðuna: lituð, títu-
hnökrótt hálahimnubólga. Undirritaður hefur
ýmislegt við þetta að athuga. í fyrsta lagi það að
synovia, liðvökvinn, nefnist liðháli (kk), og á sama
hátt að synovium, membrana synovialis, liðhimn-
Læknablaðið/ fylgirit 41 2001/87 59