Læknablaðið : fylgirit - 01.02.2001, Page 79

ÍÐORÐAPISTLAR LÆKNABLAÐSINS 1-130
Ný útgáfa
I LOK ÁRS 1995 KOMU ÚT PRJÚ ÍÐORÐASÖFN
á vegum Orðabókarsjóðs læknafélaganna.
Þetta eru bækumar Líffæraheiti, Vefja-
fræðiheiti og Fósturfræðiheiti, en þær eru íslenskar
þýðingar á alþjóðlegum útgáfum tilsvarandi fræði-
heita (Nomina Anatomica, Nomina Histologica og
Nomina Embryologica). í formálum bókanna kemur
fram að unnið var að þýðingunum á árunum 1989 til
1993, þannig að tvö ár hefur tekið að koma útgáfunni
í kring. Meðlimir Orðanefndar varpa því öndinni
léttar og segja einum rómi: „Loksins!"
Við þýðingu á líffæraheitunum var að sjálf-
sögðu stuðst við útgáfu prófessors Jóns Steffensen
frá 1972 á Alþjóðlegum og íslenskum líffæraheit-
um Guðmundar Hannessonar frá 1941. Við þýð-
ingu á vefjafræði- og fósturfræðiheitunum var hins
vegar ekki um eldri útgáfur að ræða. Það er merk
nýjung í þessum íslensku bókum, að teknar hafa
verið saman latnesk-íslenskar og íslensk-latneskar
orðaskrár með númerakerfi sem vísar lesendum
inn í kerfisraðaða nafnahlutann. Orðaskrárnar eru
í stafrófsröð og gera bækurnar mun nytsamlegri en
ella hefði orðið.
Fyrirspurnir
Ýmsar fyrirspurnir um íslensk íðorð og þýðingar á
erlendum fræðiheitum hafa borist undirrituðum
undanfarnar vikur og mánuði. I flestum tilvikum er
fyrirspurnunum svarað símleiðis eftir bestu getu og
þá höfð hliðsjón af íðorðasafninu. Fyrirspurnirnar
eru alltaf velkomnar og koma ótvírætt að gagni í
íðorðastarfseminni. Þær eru oft mikilvægar vísbend-
ingar um orð sem vantar í safnið og að auki stundum
svo almenns eðlis að þær gefa tilefni til umræðu í íð-
orðapistlunum. Að sjálfsögðu er ekki er alltaf hægt
að svara að bragði með nýrri snilldarþýðingu á erfiðu
orði eða hugtaki, en oft fer þó af stað hugsanaferill
sem að lokum leiðir til viðunandi lausnar.
Það verður ekki of oft ítrekað að ný erlend
fræðiorð eru kærkomin viðbót í safnið og sama
gildir um nýjar tillögur að íslenskum þýðingum.
Orðasöfnun er einmitt mjög mikilvægur þáttur í
starfseminni og verður ekki framkvæmd með því
einu að leita í erlendum læknisfræðiorðabókum.
Mörg af þeim fræðiorðum sem eru í daglegri
notkun, sérstaklega heiti á nýjum aðferðum og
Almenn heiti
í HINUM ALMENNA KAFLA LÍFFÆRAHEITANNA
(Nomina Anatomica) eru tilgreind ýmis
heiti sem lýsa staðsetningu og afstöðu
áhöldum, skila sér seint inn í stóru orðabækurnar.
Læknar eru því beðnir um að hika ekki við að leita
til undirritaðs eða einhvers annars af orðanefndar-
mönnum þegar þörf er á aðstoð við íslenska íð-
orðasmíð.
Solidus
Latneska lýsingarorðið solidus hefur verið tekið upp
í ensku í styttri mynd, solid. í hinni miklu fjölfræði-
legu orðabók Websters eru gefnar 29 skýringar á
merkingu og notkun þessa orðs og kennir þar ýmissa
grasa. Iðorðasafn lækna gefur þó einungis þýðing-
arnar þéttur, sterkur eða traustur. í læknisfræðilegum
samsetningum kemur orðið meðal annars fyrir þegar
verið er að lýsa vefjum, líffærum eða æxlum sem eru
gegnheil og innihalda ekki holrými af neinu tagi. Sú
venja er hins vegar að skapast í sumum greinum, að
æxli önnur en hvítblæði séu nefnd solid tumors á
ensku og „föst æxli“ á íslensku. Gildir þá einu hvort
„föstu æxlin“ eru gegnheil eða ekki. Þessu á undirrit-
aður erfitt með að venjast og er það vafalaust þröng-
sýni af hans hálfu að láta sér koma í hug að spyrja
hvort þá séu einnig til „laus æxli“. Rétt er þó að
minna á þá hliðstæðu, að nafnorðið solids er notað í
eðlisfræði um efni sem eru í föstu formi, ekki í vökva-
formi eða í loftkenndu ástandi, og eru þau nefnd föst
efni.
Að meðhöndla
Glöggur hlustandi vakti athygli á sérkennilegri notkun
sagnarinnar að meðhöndla í útvarpsviðtali um dag-
inn. Fram hefði komið að tiltekna sýkla ætti að með-
höndla með sýklalyfjum. Þótti honum rangt með farið,
því að ætlunin hefði greinilega verið sú að sjúklingar
fengju lyfjameðferð sem dræpi umrædda sýkla. Sögn-
in að meðhöndla væri að vísu stundum notuð í dag-
legu tali, en þá einungis þannig að sjúklingar væru
meðhöndlaðir. Algengasta merking sagnarinnar að
meðhöndla væri sú, samkvæmt orðabók Máls og
Menningar, að fara vel eða illa með einhvern, en það
ætti ekki alls kostar við um sýkladráp.
Undirritaður leitaði álits hjá Baldri Jónssyni,
forstöðumanni Islenskrar málstöðvar, og taldi
hann notkun sagnarinnar að meðhöndla einnig
vera óheppilega í merkingunni að veita meðferð.
Lbl 1996; 82:236
líffæra og líkamshluta. Þau eru einnig notuð þegar
staðsetja þarf sjúkdómsbreytingar og meinsemdir í
líffærum og líkamshlutum. íslensku þýðingarnar eru
Læknablaðið / fylgirit 41 2001/87 79