Læknablaðið : fylgirit - 01.02.2001, Qupperneq 90

ÍÐORÐAPISTLAR LÆKNABLAÐSINS 1-130
undirrituðum að finna „foring“ í samsettu heiti í
íðorðasafni verkfræðingafélagsins frá 1929, en þar
er notuð íslenska þýðingin hólkur.
Jónas Magnússon, prófessor, sendi skilaboð og
tillögu, stag, án rökstuðnings eða útskýringar.
Undirritaður leggur honum því orð í munn. Nafn-
orðið stag má finna í íslenskri orðabók Máls og
menningar. Meðal skýringanna eru orðin reipi,
band, rófustag, þvottasnúra, tjaldsnúra, kaðall í
skipsreiða og styrktarstrengur. Að svo miklu leyti
sem hið gamla heiti stag takmarkast ekki við einn
streng er þessi tillaga því allrar athygli verð. Stag
hefur að auki svolitla hljóðlíkingu við stent. Pá má
ef til vill nota sögnina að staga og nafnorðið stögun
um þann verknað að koma umræddu stagi á sinn
stað. Meðal skýringa á sögninni að staga er eftir-
farandi: að þenja, að strengja eða að stoppa í gat.
Ekki hljómar illa að segja í lýsingu aðgerðar:
„Stagað var í gallrás“ eða „Æðastögunin tókst vel.“
Hér með verður látið útrætt um fyrirbærið stent,
en framkomnar tillögur að íslensku heiti eru (í
stafrófsröð, sjá þó E.S. í næsta pistli): fóðring, ræsi,
rör, lögn, hólkur, stag og stoðnet. Samsett heiti
gætu þó einnig komið til greina: stoðrör, stoðlögn,
stoðhólkur og jafnvel stoðstag.
Ný sérgrein
Hildur Harðardóttir, læknir, hringdi og bað um að-
stoð við að finna íslenskt heiti á nýja sérgrein í
læknisfræði. Hún hefur lokið námi í undirgrein sem á
ensku nefnist niaternal-fetal medicine. Þessi sérgrein
fæst við sjúkdóma móður og fósturs á meðgöngutíma
og bein þýðing enska heitisins verður móður- og
fósturlæknisfræði. A Hildi mátti skilja að perinato-
logy og perinatal medicine væru önnur samheiti á
greininni.
Læknisfræðiorðabók Stedmans nefnir ekki
maternal-fetal medicine en lýsir perinatology á
þennan veg: Undirgrein fœðingarfrœði, sem fœst
við umönnun móður og fósturs á meðgöngutíma
og við fœðingu, einkum þegar móðir og/eða fóstur
eru í hœttu hvað varðar fylgikvilla. Rétt er þó að
benda á að lýsingarorðið perinatal á sérstaklega
við um tímabil sem nær frá 28. viku meðgöngu og
allt fram til þess að ein vika er liðin frá fæðingu.
Iðorðasafn lækna nefnir það burðarmálsskeið. Sé
ótvírætt um samheiti að ræða, er lausn fengin með
því að notað heitið burðarmálslækningar og nefna
sérfræðinginn burðarmálslækni.
Mater er latneskt nafnorð sem þýðir móðir og
matcrnal er lýsingarorð sem þýða má með móður-
eða móðurlegur. Þar sem maternal kemur fyrir í
Iðorðasafni lækna er ýmist notað móður- eða
mœðra-.
Fetus er á sama hátt latneskt nafnorð sem þýðir
fóstur og um lýsingarorðið fetal er ýmist notað
fóstur- eðafósturs-. Rétt er að vekja athygli á skýr-
ingu Islensku orðabókarinnar á orðinu fóstur: af-
kvœmi (barn) í móðurkviði (á hvaða stigi sem er
milli eggfrjóvgunar og fæðingar). Fósturfræðin tak-
markar hins vegar notkun á heitinu fetus við tíma-
bilið frá lokum áttundu viku meðgöngu til fæðingar.
Fyrir þann tíma nefnist hið verðandi afkvæmi
embryo eða fósturvísir. Með fyrrgreindu sérgreinar-
heiti er þó vafalítið vísað til fósturs í víðasta skiln-
ingi.
Heitið medicine er notað um læknisfræðina í
heild, en í þrengri skilningi eingöngu um lyflœknis-
frœði. í samsetningum er oft talað um -lækningar,
svo sem augnlækningar og barnalækningar. Þannig
mætti einnig nefna undirsérgrein Hildar mæðra-
og fósturlækningar.
Lbl 1997; 83:181
Beinvernd, flogaveiki
ÓLAFUR ÓLAFSSON, LANDLÆKNIR, SENDl
stutt bréf og sagði frá fyrirhugaðri stofnun
Landssamtaka gegn beinþynningu. Hann
bað um álit á heitinu Beinvernd. Þarna er augljóslega
byggt á gamalli og góðri hugmynd. Landssamtök
hjarta- og æðaverndarfélaga á íslandi voru stofnuð
árið 1964 og nefndust Hjartavernd. Það heiti náði
strax miklum vinsældum og er nú orðið svo rótgróið
og sjálfsagt að engum dettur í hug að spyrja hver hafi
átt hugmyndina. Vera má að Ólafur hafi sjálfur
komið þar nærri. Beinvernd er við fyrstu sýn ekki
síðra, en líklegt er þó að vinsældir „verndarinnar"
dvíni ef fram koma einnig Brjóstavemd, Heilavemd,
Lungnavernd, Magavemd, Nýmavernd og Ristil-
vernd.
Brottfall
Ólafur vakti einnig athygli því að í upphafi Hjarta-
verndarrannsókna var notað heitið brottfall um þá
sjúklinga sem ekki tóku þátt í rannsókninni. Þetta
heiti hefur ekki ratað inn í Iðorðasafn lækna og ekki
heldur það heiti sem Ólafur segir að Læknablaðið
hafi kosið í staðinn, vanheimtur. Hann bendir á að
orðið brottfall finnist þó í orðabók Árna Böðvars-
sonar. Önnur útgáfa íslenskrar orðabókar Máls og
menningar frá 1992 lýsir brottfalli þannig: 1. fráfall,
dauði. 2. það að e-ð fellur burt. 3. það að hljóð
hverfur úr orði.
íslenska alfræðiorðabókin lýsir nánar brottfalli
hljóða í málfræði og íslensk samheitaorðabók
tilgreinir samheitin: hvarf liðfall, niðurfelling,
90 Læknablaðið/ fylgirit 41 2001/87