Læknablaðið : fylgirit - 01.02.2001, Síða 93

ÍÐORÐAPISTLAR LÆKNABLAÐSINS 1-130
var „málhreinsunarstefna Læknablaðsins" eins og
hún birtist í þýðingum fræðiorða í tveimur ágripum
erinda á þingi Skurðlæknafélags Islands (Lbl 1997;
83: 224-5). Þar hafði starfsfólki Læknablaðsins orðið
það á að þýða sama heitið á tvo mismunandi vegu.
Heitið epidural var í öðru ágripinu ranglega þýtt sem
innanbasts-, en í hinu rétt þýtt sem utanbasts-.
Læknablaðinu til varnar má segja að þarna er
um hrein mannleg mistök að ræða en ekki
málhreinsunarstefnu á villigötum. Agripið var birt
leiðrétt ásamt afsökunarbeiðni í síðasta tölublaði
Læknablaðsins. Sjálfur segir Jón: „Virða ber
málhreinsunarstefnu Lœknablaðsins, en þó er
óhœfa að breyta skrifuðu máli í innsendum grein-
um án samráðs við höfund, þar sem þá geta komið
upp slys eins og í síðasta hefti Lœknablaðsins
Undirritaður getur að flestu leyti tekið undir þetta,
enda sjálfur orðið fyrir því á árum áður að „lag-
færingar“ væru gerðar án samráðs (svo ekki sé nú
minnst á greinina um „pungaðar“ konur). Starfs-
fólkinu er hins vegar nokkur vorkunn hvað varðar
mistök af þessu tagi þegar fjölda erinda er skilað á
stuttum tíma og málfar á þeim er ekki í samræmi
við kröfur blaðsins.
Deyfing, svæfing
Heitið anesthesia er komið úr grísku og merkti upp-
haflega tilfinningarleysi. Nú er þetta heiti einnig
notað um aðferðir eða aðgerðir til að framkalla til-
finningarleysi og jafnvel um fræðigreinina, svæfinga-
og deyfingafræði, eða deildina, svæfingadeild, sem
annast aðgerðirnar. íðorðasafn lækna birtir íslensku
heitin tilfinningarleysi, svæfing og deyfing. Það kom
undirrituðum á óvart að tvö þau síðarnefndu eru þar
talin samheiti. Svæfing veldur vissulega deyfingu, en
deyfing stafar síður en svo alltaf af svæfingu. Deyfing
er á sama hátt og anesthesia annars vegar notað um
tilfinningarleysi á afmörkuðu líkamssvæði og hins
vegar um aðferðina eða aðgerðina sem beitt er. Svæf-
ing er það að svæfa og er heitið væntanlega nánast
eingöngu notað um þá læknisfræðilegu aðgerð að
svæfa sjúkling með lyfi sem framkaliar djúpan svefn.
Lbl 1997; 83: 456
Mænudeyfing
í SÍÐASTA PISTLI HÓFST STUTT UMRÆÐA UM
deyfingar, en tilefnið var bréf frá Jóni
Sigurðssyni, svæfingalækni, sem vill láta
endurskoða þau íslensku heiti sem notuð eru um
mænudeyfingar. Enska fræðiheitið spinal
anesthesia (L. anaesthesia spinalis) er notað um
deyfingu sem byggist á því að deyfilyfi er komið í
innanskúmsbilið (spatium subarachnoideum). Helstu
samheitin, sem gefin eru í orðabókum, eru subar-
achnoid ancsthesia og intraspinal ancsthesia. en
Jón nefnir að auki intrathccal anesthesia.
Strangt tekið merkja lýsingarorðin ekki ná-
kvæmlega það sama. Auk þess að vísa til bein-
nibbu, svo sem mjaðmarbeinsnibbu (spina iliaca),
getur latneska orðið spinalis vísað til hryggsúlu
(columna spinalis) eða mænu (medulla spinalis).
Intraspinalis vísar því ýmist inn í mænugöng (can-
alis spinalis), án nánari staðsetningar, eða alla leið
inn í mænu. Enska orðið subarachnoid er nákvæm-
ara og vísar í rýmið eða bilið undir heila- eða
mænuskúmi (arachnoidea mater) þar sem heila-
og mænuvökvinn flæðir. Gríska orðið theca hefur
verið notað um slíður eða hýði, til dæmis theca
externa sem er úthula gulbús í eggjastokki. Það var
einnig áður notað um heila- og mænubast (theca
cerebri, theca vertebralis), en er nú talið úrelt í
þeirri merkingu. Intra- merkir ýmist inni í eða
innan við og lýsingarorðið intrathccalis vísar því
inn í eða inn fyrir heila- eða mœnubast (dura
mater).
Betri heiti?
Beinar þýðingar á framangreindum deyfingarheitum
eru því þessar: hryggdeyfing, mœnudeyfing, mœnu-
gangnadeyfing, innanskúmsdeyfing og innanbasts-
deyfing. Jón er ekki fyllilega ánægður með neitt
þeirra og telur að mænuvökvadeyfing sé betra heiti,
meðal annars vegna þess að það valdi síður hræðslu
hjá sjúklingum, „sem vita að mœnan er viðkvœmt
líffœri. “
Undirritaður er Jóni ekki sammála um það að
hopa eigi frá heitinu mænudeyfing sem náð hefur
almennri útbreiðslu og er bæði sæmilega lipurt og
hæfilega nákvæmt fyrir leikmenn. Betra er að upp-
lýsa sjúklingana skilmerkilega um hættuna, sem af
deyfingunni getur stafað, en að fara í feluleik með
orðin. Nákvæmari heitin má svo nota þegar sér-
stök þörf er á, til dæmis í fræðilegum fyrirlestrum
eða greinum og við kennslu. Hitt er svo annað mál
að læknar hafa verið tregir til að nota íslensku
heitin á heila- og mænuhimnunum, bast (dura),
skúm (arachnoidea) og reifar (pia). Meðan svo er
verða samsettu heitin alltaf framandi. Þessi heiti
eru þó öll það stutt að þau fara vel í samsetningum
og eiga það vel skilið að komast í almenna notkun.
Undirritaður stingur þó upp á nýyrðinu reif, sem
notað verði um pia mater sem kvenkynsorð í ein-
tölu, í stað gamla fleirtöluorðsins reifar.
Læknablaðið / FYLGIRIT 41 2001/87 93