Læknablaðið : fylgirit - 01.02.2001, Síða 110

ÍÐORÐAPISTLAR LÆKNABLAÐSINS 1-130
síðarnefndu gefa til kynna stööu innan samfélags,
kerfis eða stofnunar og tengjast þá oft kjarabar-
áttu og launum.
Þörf er einnig á nýjum heitum þegar nýjar starfs-
greinar verða til og þannig er ástatt hjá Viktori.
Hann starfar við daglegan rekstur hjarta- og
lungnavélar, en um þá iðju er á ensku notað starfs-
heitið perfusionist. Iðorðasafn lækna birtir heitið
gegnflæði, sem þýðingu á pcrfusion, og lýsir
þannig: Pað að láta blóð eða annan vökva renna í
gegnum œðabeð. Þar með má segja að komin sé
þýðing á fyrri hlutann, en hvernig á þá að fara með
seinni hlutann? Orðabók Websters tilgreinir við-
skeytið -ist og að það sé notað um þann sem iðkar
eða fœst við eitthvað, eða fylgir kennisetningu eða
grundvallarreglu.
Meðan ekki koma fram aðrar tillögur, má not-
ast við blóðflæði- eða flæði- sem fyrri hluta og vísa
síðan í grunnmentun hvers starfsmanns með síðari
hluta heitisins. Þannig kæmu fram heitin: (blóð-)
flæði-meinatæknir, -tæknifræðingur, -verkfræð-
ingur, -hjúkrunarfræðingur og -læknir. Býður ein-
hver betur?
Lbl 1999; 85:264
Nuchal fold
110
Reynir Tómas Geirsson, prófessor,
hafði samband og bað um hugmyndir að
íslensku heiti á því sem á ensku nefnist
nuehal fold thickness og er í daglegu tali starfs-
manna í meðgöngueftirliti gjarnan nefnt nuehal fold.
A sónardeild kvennadeildar Landspítalans er
kominn af stað undirbúningur að því að taka upp
sérstaka aðferð við fósturskoðun á meðgöngu-
tíma. Aðferðin byggist á því að mæla þykktina á
undirhúð á hnakkasvæði fósturs og nota mæling-
una til að meta hættuna á því að fóstrið beri litn-
ingagalla, nánar tiltekið þrístæðu 21, sem veldur
Downs heilkenni. Rannsóknir hafa leitt í ljós að
mikil þykknun á þessu svæði gefi vísbendingu um
að hætta á Downs heilkenni sé aukin. Þörf er þá á
litningarannsókn á fóstur- eða legvatnsfrumum, til
að fá fulla vissu um það hvort litningagalli sé til
staðar eða ekki.
Læknisfræðiorðabók Stedmans upplýsir að
nucha sé afturhluti hálsins. Þar er uppruni heitisins
rakinn til frönsku, nuquc, sem Frönsk-íslensk
orðabók Gerard Boots segir að þýði hnakki. Hin
mikla alfræðilega orðabók Websters vill hins vegar
rekja upprunann til arabísku, en þar mun vera til
orðið nukha, sem orðabókin upplýsir að rnerki
mœna. Líffæraheitin tilgreina að aftara hálssvæðið
sé nefnt regio ecrvicalis posterior eða regio nuch-
alis á latínu. íðorðasafn lækna birtir orðið svíri
sem þýðingu á nucha. Um svíra segir meðal annars
í íslenskri orðabók Máls og menningar: hnakki,
hálsinn að aftanverðu, digur háls. Undirritaður
vandist því sem unglingur, að svíri væri eingöngu
notað um háls á manni honum til óvirðingar, en
gjarnan um háls á nautgripum. Heitið svíri er því
óheppilegt í þessu samhengi.
að ræða. Umræddir vefir eru hins vegar þykknaðir.
Orðið þykkt má finna í ritmálssafni Orðabókar Há-
skólans og eru helstu merkingarnar: seigja, gildleiki,
þungun og það hvað eitthvað er þykkt. Islenska
orðabókin útskýrir kvenkynsnafnorðið þykkt þannig:
1 það hve e-ð er þykkt. 2 gildleiki; bólga af völdum
innvortis sjúkdóms; gildleiki óléttrar konu. I Islenskri
samheitaorðabók eru birt samheitin þykkt, digurð,
gildleiki, sverleiki, þykkleiki, þykkni. Heitið háls-
þykkt gæti auðveldlega misskilist og þykkni á ekki
við nema um aukna þykkt sé að ræða. Undirritaður
leggur því til að notað verði íslenska heitið hnakka-
þykkt.
Brisbólga
Páll Helgi Möller, læknir á Landspítala, sendi tölvu-
póst og sagði frá því að hann vantaði íslenska þýðingu
á heitið eniphysematous pancreatitis. Páll lýsti fyrir-
bærinu þannig: ástand þar sem loft sést í briskirtli
samfara briskirtilsbólgu. Ástæður geta verið sýking
af völdum Gram neikvœðra sýkla eða fistill milli
briskirtils og þarma.
Iðorðasafn lækna gefur íslensku heitin vefja-
þemba fyrir eniphysema og brisbólga fyrir pan-
creatitis. Undirritaður prófaði að nota þau í sam-
sett heiti, en fann ekki lausn með þeirri aðferð.
Hvorug samsetningin, „vefjaþembandi brisbólga“
eða „vefjaþembubrisbólga“, er aðlaðandi og undir-
rituðum finnst að heitin „brisþembubólga“ og
„þembubrisbólg“" geti gefið villandi hugmyndir.
Lokaniðurstaðan varð því sú að stinga upp á að
emphysematous pancreatitis nefnist brisbólga með
loftþembu. Það heiti er almennt og tekur ekki
neina afstöðu til þess hvert er orsakasambandið
milli bólgunnar og þembunnar.
Hnakkaþykkt
Þrátt fyrir að í enska heitinu á umræddri þykknun sé
notað orðið fold, mun ekki vera um eiginlega fellingu
Inngrip eða íhlutun
Hlédís Guðmundsdóttir, læknir, sendi tölvupóst í
framhaldi af 108. pistli, þar sem rætt var um inter-
110 Læknablaðið / FYLGIRIT 41 2001/87