Tímarit Máls og menningar - 01.05.1953, Page 109

ÞJÓÐIR OG TUNGUMÁL
99
oft kallað rússneska stafrófið, en ekki er það réttnefni, því að það var
— eða eldri mynd þess — fundið upp af Kyrillos nokkrum frá Þessa-
lóníku í Grikklandi, en hann er af sumum talinn búlgarskrar ættar, og
stafrófiÖ er allajafna við hann kennt og kallað kyrillíska stafrófið. Það
er ekki notað í öðrum Evrópumálum en rússnesku og búlgörsku og
stundum serbnesku, en auk þeirra í ýmsum tungum innan Sovétríkj-
anna, þótt af öðrum málaflokkum séu. Fram undir okkar daga var það
einnig tíðkað í serbnesku. Hins vegar komst það aldrei á í tungum
þeirra Slafa, er voru kristnaðir til rómversk-kaþólskrar trúar og urðu
mestmegnis fyrir menningaráhrifum vestan að, t. d. frá Þjóðverjum.
Til dæmis kusu Tékkar heldur að bæta stöfum og aukamerkjum við lat-
ínustafrófið en nota hið kyrilliska og björguðu sér bannig á svipaðan
hátt og forfeður okkar á sínum tíma. En þeir Slafar, sem tóku grísk-
kaþólska trú, tóku yfirleitt upp kyrillíska stafrófið, sem kirkja þeirra
notaði — og notar enn.
Kyrillíska stafrófið er dregiö af gríska stafrófinu á sérstöku þróunar-
stigi þess, hástafaletrinu (majuskelstafrófinu), og með því voru ritaðar
elztu málsleifar slafneskra tungna, sem eru aðallega brot úr biblíuþýð-
ingum og guðsorðabókum ásamt annálum, rituð á fornbúlgörsku aðal-
lega. En þessar málsleifar voru einnig ritaðar öðru letri, glagolíska letr-
inu, sem nú er ekki lengur notað. Hins vegar er afbrigði þessarar forn-
búlgörsku enn notað sem helgimál hinnar grísk-kaþólsku kirkju.
Kyrillíska stafrófið er lesið frá vinstri til hægri eins og latínuletrið,
og er auðsær skyldleiki milli ýmissa stafa. Sumir eru raunar eins, en
skyldleikinn við gríska letrið er þó enn greinilegri. Eitt aöaleinkenni
kvrillíska letursins er það, hversu margir stafir eru lítið annað en bein
strik, lárétt og lóðrétt, sem gera stafrófið í heild miklu hornóttara ásýnd-
um en latínuletrið.
Eitt sérkenni slafneskra tungna er kerfisbundinn framburður sam-
hljóðanna eftir því, hvort á eftir þeim fer svo kallaö hart eða mjúkt
sérhljóð, og eru samhljóðin þá einnig hörð eða mjúk til samræmis.
Mjúk sérhljóð eru t. d. í og je, en hörð a, o og ú. Þennan mismun
skynja ekki nema vön eyru, eins og t. d. þeir, sem hafa ekki fyrr heyrt
borið fram hr, heyra ekki mun á þrá og hrá.
Annað einkenni slafneskra tungna er hinn mikli fjöldi s-hljóða, en í
íslenzku er ekki til nema ein tegund s-hljóðs, eins og kunnugt er. Þess