Tímarit Máls og menningar - 01.12.1965, Qupperneq 8

Tímarit Máls og menningar
ugt að mikil breyting verður á steingerðum tegundum skelja og kuðunga í
Tjörneslögunum miðjum. Skeljar í neðri hluta laganna voru taldar af suð-
rænum uppruna, enda lifa sumar einkennistegundirnar enn þann dag í dag í
hlýrri sjó, t. d. umhverfis Bretlandseyj ar. I samræmi við það sem áður er sagt
eru þetta „atlantshafstegundir". En í yngri lögunum fækkar kulvísum tegund-
um, en tegundir af „norrænum“ uppruna koma til sögunnar. Þessarar miklu
breytingar verður einmitt vart neðst í þeim hluta laganna sem nefnd eru
Hallbjarnarstaðakambur, en þau hafa einnig verið kölluð krókskelj alög, eða
eins og sú skel hét á vísindamáli um 1920 Cardium grönlandicum-lög. Nú
heitir hún Serripes grönlandicum. Fáir hlutir breytast svo hratt sem latnesk
nöfn á lífverum, enda mun vera svo að nær helmingur steingervinga þeirra
sem Guðmundur Bárðarson greindi til tegunda um 1920 hafi skipt um nafn
og sumar reyndar oft. Varðandi krókskelj alögin lá beint við að álykta að
um fremur hraðfara loftslagsbreytingu hafi verið að ræða. Sennilega er sú
skýring að nokkru leyti rétt, en hitt er líka eftirtektarvert að af um 100 teg-
undum skelja og kuðunga sem finnast í efri hluta Tjörneslaganna eru a. m. k.
25 upprunnar í Kyrrahafi og tóku þátt í lífveruflutningunum miklu, þegar sjór
flæddi fyrsta sinn gegnum Beringssund. Þær hafa borizt eftir íshafinu, sem
þá hefur sennilega ekki verið eins kalt og nú, og suður í Atlantshaf. Meðal
þátttakenda í þessum miklu „þjóðflutningum“ er einmitt einkennisskelin í
Hallbjarnarstaðakambi, krókskelin.
Hafa menn vitneskju um hvenœr þetta gerðist? Leysir Tjörnes ef til vill
þá gátu?
Samkvæmt mælingum á segulstefnu í blágrýtislögum á Tjörnesi eru um
3.5 miljónir ára síðan þessi „heimssögulegi" atburður gerðist, þ. e. að sjór
flæddi fyrsta sinni gegnum Beringssund og breytti þurrlendi í sjávarbotn og
greindi Ameríku og Asíu að.
Út frá þessum athugunum má einnig ákveða aldur skeljalaga í Englandi
og Niðurlöndum, enda varð þar um slóðir svipuð breyting á skeldýralífinu
og við Islandsstrendur og þá auðvitað nær samtimis.
Á alþjóðaþingi jarðfræðinga í Lundúnum 1948 var ákveðið, að mörk
jökultíma og tertier skyldu sett í samræmi við breytingar á tegundum skel-
dýra í jarðlögum á Suðurítalíu. Sú skel sem m. a. setur mörkin er gamall
kunningi okkar íslendinga, kúfskelin, enda vitnisburður um kólnandi loftslag
að hún skuli láta sjá sig við Ítalíustrendur. Okkur er nær að halda að einnig
þar gæti áhrifa frá opnun Beringssunds, þótt ekki sé það fullkannað enn. En ^
246