Tímarit Máls og menningar - 01.10.1968, Blaðsíða 92

Arni Bergmann
Maxím Gorkí
1868—1968
I
Maxírn Gorkí setti fyrstu sögu sína á
prent árið' 1892. en ekki liöu nema
örfá ár þar til hann var orðinn þekkt-
ur og dáður rithöfundur. Um alda-
mótin komu bækur hans út í mjög
stórum upplögum, þær voru þýddar
á erlendar tungur, og ekki er vitað
um afdráttarlausari sigurför rúss-
nesks leikrits en verks hans, 1 diún■
unum, sem var frumsýnt árið 1902.
Hvað olli þessum skjóta frama?
Um þessar mundir gat svo virzt
sem sól rússneskra bókmennta væri
að hníga til viðar. Tolstoj var að
vísu enn á lífi, en hafði að mestu
lagt sagnasmíð á hilluna.Tsjekhof var
að vísu í fullu fjöri, en sú staðreynd
kom ekki í veg fyrir að mönnum
fyndist fremur dauflegt um að litast
í rússneskum bókmenntaheimi. Það
var að vísu til allmikið af ágætlega
frambærilegum rithöfundum, sem
fetuðu í fótspor hinna miklu íaun-
sæismeistara 19. aldar, en það var
sem þeir væru þreyttir. Frumkvæðið
var horfið, bergmálið eftir. Dapur-
leg afdrif djarfra hugsana og hjart-
sýnna hugsjóna höfðu hvað eftir
annað steypt miklum vonbrigðum yf-
ir rússneska menntamenn. Þeirhöfðu,
hver með sínurn hætti, tengt vonir
við vestræn menningaráhrif, við
tækni og vísindi, við uppreisn og
keisaramorð, við hinn rússneska
bónda sem talinn var hæði vitur og
óspilltur. En þessar vonir höfðu
koðnað niður undan mistökum,
sinnuleysi, þungu fargi þjóðfélags-
hátta. Og höfundarnir lýsa hver af
öðrum óendanlegri grámuggu hvers-
dagsleikans, máttlitlum persónum og
smáum, einmana, lasburða, uppgefn-
um, ellegar fara með nokkurri til-
finningasemi höndum um smátækan
góðvilja, lítilþægar tilraunir til smá-
skammtalækninga á meinsemdum
þjóðfélagsins. Auðvitað voru til und-
antekningar — en þessi var sú heild-
armynd sem við blasti.
Og þá kom Gorkí. Hann skrifaði
ef til vill ekki betur en þessir menn,
a. m. k. ekki fyrst í stað. Hann
bruðlaði með orð, var óspar á stór-
yrtar fullyrðingar, síhrasandi um
rómantískar klisjur. En hann var
öðruvísi en aðrir. Ekki aðeins vegna
þess að hann var ekki menntamaður,
186