Tímarit Máls og menningar - 01.10.1968, Blaðsíða 100

Timarit Máls ng menningar
fróðra manna. Samvizkusemi og
dugnaður Gorkís í þessum efnum er
næsta ótrúlegur — það hefur áreið-
anlega aldrei gerzt fyrr né síðar að
lieimsfrægur rithöfundur hafi varið
hókstaflega mörgum starfsárum til
þess að koma nýliðum á ritvelli til
þroska. Þetta starf sýnir þá einstæðu
góðvild, sem á sínum tíma hafði gef-
ið Anlon Tsjekhof tilefni til að segja,
að þótt svo færi að allar bækur
Gorkís gleymist þá muni maðurinn
Gorkí lifa. Það minnir og einstaklega
vel á annan þált í fari Gorkís: óbif-
andi sterka og uin leið harnslega trú
liins sjálfmenntaða manns á gildi
fræðslu og þekkingar, á hina beinu
og hreinu leið framfaranna.
V
Það lá í augum uppi, að þegar
sovézka rithöfundasambandið var
stofnað árið 1934 varð Gorkí sjálf-
kjörinn forystumaður þess. í ræðum
sem haldnar voru á fyrsta þingi sam-
takanna ræddi Gorkí m. a. um sósíal-
realisma, sósíalíska raunsæisstefnu,
sem síðar var lögð til grundvallar
allri menningarpólitík í landinu.
Vegna þess sem síðar gerðist tel ég
rétt að fara nokkrum orðum um það
sem Gorkí átti við með sósíalreal-
isma.
Gorkí segir á þá leið í ræðum frá
þessum tíma, að hann telji tvennt
öðru fremur lærdómsríkt í bókmennt-
um fortíðarinnar fyrir hinar ungu
194
sovétbókmenntir. Annað sé hin gagn-
rýna raunsæisstefna, raunsæ þjóðfé-
lagsgagnrýni á borgaralegt þjóðfélag
og aðalsveldi. Hitt sé virk rómantík,
en þar á liann við rómantísk verk
sem feli í sér herhvöt, uppreisnar-
hvöt. Af þessum tveim þáttum vildi
Gorkí byggja upp nýjar, sósíalískar
bókmenntir. Hann sagði sem svo —
venjulegt raunsæi og gagnrýni dugir
okkur ekki nema til að túlka það
sem var. En við þurfum að sýna það
í bókum okkar líka að tilveran er í
framför og breytingu; þess vegna
skulum við sýna samtímann frá ljósi
framtíðarinnar, draga það inn í veru-
leikatúlkunina sem er að verða til,
en verður ríkjandi í framtíðinni.
Þannig tökum við rómantík framtíð-
arsýnarinnar inn í verk okkar og örf-
um þar með samtíðarmenn okkar til
dáða.
Eitthvað á þessa leið voru hug-
myndir Gorkís um sósíalrealisma.
Því verður ekki neitað, að í þeim
gætir alvarlegrar skammsýni. Hann
sá ekki fram á það, að þá hugmynd,
að taka farsæla framtíð inn í túlkun
nútímans, mætti misnota í því skyni
að krefjast þess af rithöfundum að
þeir fegruðu samtíðina og samtíðar-
menn. En þetta var einmitt svika-
laust gert í þeim pólitísku frosthörk-
um sem gengu yfir Sovétríkin um
það leyti sem Gorkí féll frá. Þar með
var kominn fullur skriður á þá óláns-
þróun að bókmenntir landsins fjar-