Tímarit Máls og menningar - 01.10.1968, Blaðsíða 93

Maxím Gorkí
heldur berfætlingur úr fátækrahverf-
um Nízjní Novgorod við Volgu,rusla-
safnari, eldiviðarþjófur, messadreng-
ur, bakaraþræll, sjálfmenntaður
flakkari, berklaveikur með sjálfs-
morðstilraun að baki. Ekki aðeins
vegna þessa. Heldur vegna þess, að
hann kom með nýtt fólk inn í bók-
menntirnar og umgekkst það með
nýjum hætti.
Auðvitað lýsti Gorkí eins og marg-
ir aðrir dapurleika og grimmd hins
rússneska lífs, dauðum sálum. En
hann hafði af eigin rammleik kraflað
sig upp úr myrkri og vesældómi,
hann bjó sem sjálfskapaður maður
yfir nægri bjartsýni til að nefna orð
eins og Ijós, jegurð, gleði, hugsjón
af fullri alvöru og tefla þeim gegn
þeirri lágkúru og ljótleik, sem hann
hataðist við. Og hann bindur ekki
trúss sitt við rússneska bóndann, sem
aðrir róttækir höfundar höfðu bless-
að og fegrað fyrir sér, ræðst, þvert
á móti, af heift gegn honum fyrir
hjátrú, fáfræði og nízku. Þess í stað
snýr hann sér að persónum sem
standa utan þjóðfélagsins. Að berfæt-
lingum, flökkurum, drykkjurútum,
þjófum og öðru slíku fólki. Og þótt
hann viti bæði kost og löst á þessum
mönnum, þá er ekki laust við að hann
bregði yfir þá rómantískri birtu.
Meðal þeirra var hann laus við þann
smáborgaraskap, sem hann hataði
umfram allt annað, þar fann hann
sterkar ástríður, undarlegan hetju-
skap, furðulega lífsreynslu. Það voru
umfram allt sögur af slíku fólki sem
ruddu frægð Gorkís braut.
Gorkí hefur sjálfur skýrt þennan
áhuga sinn á berfætlingum, og öðr-
um þeim sem hafa sagt skilið við sitt
umhverfi, við venjulegt líf. Hann
segir: ég lifði meðal smáborgara, sem
lögðu ekki kapp á annað en kreista
úr mönnum blóð með sviksamlegum
hætti og pressa úr því kópekur og úr
kópekum rúblur, og ég fékk óstöðv-
andi hatur á þessu pöddulífi venju-
legra manna, sem líktust hver öðrum
eins og fimmeyringar, slegnir á einu
og sama ári. Og hann dróst að ó-
venjulegu fólki, fyrst og fremst vegna
þess, að það hafði dug í sér til að
slíta sig frá þessu lífi og halda til
streitu sínu eigin mati á hverjum
hlut, hversu dýru verði sem það var
keypt, segir liann.
II
Þessi áhugi á hinu óvenjulega var
tengdur öðru — hugmyndum um
nauðsyn þess að breyta heiminum.
En auðvitað skildi Gorkí, að það
yrði ekki verk berfætlinga, sem létu
í ljós ósamþykki sitt með því að
segja skilið við þjóðfélagið. Þessar
hugmyndir leiða hann á fund við
róttækar pólitískar hreyfingar, sem
þá voru að starfi í Rússlandi.
Þeir samfundir urðu með eðlileg-
um hætti. Hin rómantísku prósaljóð
Gorkís um Stormboðann og Fálkann
137