Tímarit Máls og menningar - 01.01.1988, Side 28

Tímarit Máls og menningar
tískan hátt, lifandi lýsingar hans á persónum og ólgandi bardögum, ögr-
andi hugprýði þess sem óbifaður stóð frammi fyrir hættulegum mis-
gjörðum, ofurefli eða aðsteðjandi dauða sínum. I rauninni fann hann á
hverri blaðsíðu enduróm af sínu eigin stórbrotna skapferli sem var sér-
lega andsnúið hvers kyns ágangi á náttúrlegan rétt og réttmætt frelsi
einstaklingsins, og þó sérstaklega hvers konar andstöðu við sannindi sem
honum þótti sjálfgefin."8
Samkvæmt þessu urðu Islendingasögurnar til þess að styrkja trú hans á
eigin dómgreind og ýttu jafnvel undir það að hann fór að berjast fyrir
réttlætishugsjónum sínum þótt hann þyrfti að leggja mikið í sölurnar. E.P.
Thompson tekur í sama streng þegar hann segir að frá Islandi hafi Morris
fengið „andblæ hugrekkis og vonar, sem var forboði þess að hann fór að
taka þátt í pólitísku starfi síðar á áttunda áratugnum.“9
Skilningur Morris á þjóðveldinu er sambærilegur við skrif hans um forn-
germönsk samfélög eins og hann kynntist þeim í Völsungasögu og víðar.
Eitt merkilegasta einkenni þeirra þykir Morris að þar ákvarðast samskipti
fólks ekki af eignatengslum og löggjöf heldur almenningsálitinu.10 Ein-
hverju sem í dag myndi vera nefnt grasrótarlýðræði. Og það er eftirtektar-
vert að margt í lýsingu Morris á sósíalíska framtíðarþjóðfélaginu í bók
hans, News from Nowhere sem út kom 1890, minnir á þjóðveldið. Þó er
nauðsynlegt að taka fram að þetta var hans mynd af þjóðveldinu og hún er
að mörgu leyti frábrugðin þeirri mynd sem nútímasagnfræði gefur af þessu
tímabili. Meginatriðið er að Morris gerir lítið úr áhrifum ríkisvalds og
opinbers réttarkerfis í þjóðveldinu og leggur áherslu á að íbúar ráði sínum
málum sjálfir á sérstökum þingum. I News from Nowhere eru slík þing
nefnd Mote.”
Morris getur þess ennfremur í fyrirlestri um íslenskar fornbókmenntir
að í þjóðveldinu hafi líkamleg vinna verið mikils metin. Hinar fornu hetjur
gátu sér gott orð, jafnt fyrir vopnasmíði sem vopnfimi og stórmennin tóku
þátt í bústörfum líkt og í Hómerskviðum.12 Þá nefnir hann að staða kvenna
hafi verið góð, tiltölulega mikið jafnræði með hjónum og mörg dæmi þess
að konur skilji við menn sína vegna þess að þeim sé á einhvern hátt mis-
boðið. Allt kemur þetta vel heim og saman við News from Nowhere þar
sem Morris ræðst m.a. á hið útbreidda viðhorf á 19. öld að öll vinna sé
áþján. I framtíðarríki Morris er vinna aðallega tæknilega frumstætt hand-
verk sem borin er virðing fyrir og þykir skemmtileg, enda gengið út frá því
að hamingja sé óhugsandi án skemmtilegrar daglegrar vinnu. Þannig birtist
gullöld sú sem Morris sá í Islandi hinu forna á margan hátt aftur í framtíð-
arsýn hans. Carole Silver bendir á að fólkið í Nowhere sé í raun afkomend-
ur Islendinga á þjóðveldisöld í menningarlegum og sálfræðilegum skilningi,
18