Tímarit Máls og menningar - 01.01.1988, Blaðsíða 142

Tímarit Máls og menningar
Sigurður styðst við villandi þýðingu
Peters Hallbergs á þessum orðum og
tekur undir með honum að þessi stað-
hæfing sé fjarri sanni (175).
Athugun mín á sósíalisma Halldórs
styður þá umsögn Hallbergs: Sósíal-
ismi Halldórs Laxness einkennist
fyrst og síðast af þeirri falslausu trú
á þá fögru hugsjón að unnt sé að
uppræta fátæktina í heiminum og
deila gæðum jarðarinnar jafnt meðal
allra þegna hennar - samfara þeirri
staðföstu von að í Sovétríkjunum
hafi verið unnið sleitulaust að því að
raungera þessa hugsjón (175).
Andmæli Sigurðar gegn orðum mínum
eru fráleit af tveim ástæðum. I fyrsta
lagi er vandséð hvers vegna krafa um
hagvirkt samfélag getur ekki farið sam-
an við baráttu gegn fátækt. I öðru lagi
er það ein meginhugmyndin í bók Sig-
urðar að sósíalismi Halldórs hafi ein-
kennst af vísindadýrkun, en trú á mátt
vísinda hefur einmitt löngum farið sam-
an við kröfur um hagvirkt samfélag.
Þótt Sovétvinir þráðu hagvirkt og vís-
indalegt samfélag þýddi það vitanlega
ekki að þeim stæði á sama um fátækt-
ina. Skal ósagt látið hvort mótmæli Sig-
urðar eiga heldur rót sína í takmarkaðri
sænskukunnáttu hans eða í útúrsnún-
ingi Hallbergs.
Niðurstaða Sovétþáttar
í huga Sigurðar Hróarssonar verður
matið á afstöðu Halldórs Laxness að
nokkru leyti spurning um einlægni
hans. Hafi hann trúað einlæglega á Stal-
ín, trúað því að Sovétskipulagið væri
mannkyni til hagsbóta, þá virðist svo
sem auðveldara sé að afsaka gerðir hans.
A einum stað segir Sigurður að stund-
um er Halldór skrifaði um málefni aust-
urs og vesturs „hafi vantað nokkuð á
fullkomna alvöru og einlægni“ og „þótt
vísindahyggja hans hafi e. t. v. ekki að
öllu leyti verið fullkomlega einlæg,
trúði hann því greinilega að öll þróun
þar eystra lyti vísindalegum lögmálum"
(64). A öðrum stað ræðir Sigurður um
einlægni í sambandi við hatur Halldórs
á fasisma sem hann telur hafa verið
„einlægt og hvergi að fengið" (105).
Hér gæti maður auðvitað spun hvort
menn geti ekki verið einlægir í skoðun
sem er „að fengin" - en látum það liggja
milli hluta. Mér virðist ekki vænlegt til
árangurs að grafast fyrir um einlægni í
þessu sambandi. Halldór skrifaði eitt
sinn að trú gæti „bæði verið ill og vit-
laus, hversu heilög sannfæring sem fylg-
ir henni" (Vísir 20/2 1930). Og hitt mun
mála sannast að oft er vandkvæðum
bundið að dæma um einlægni manna;
stundum virðist sá einlægur sem er
grunnhygginn, stundum virðist sá öðr-
um einlægari sem er óvenju ginnkeypt-
ur fyrir sjálfsblekkingum.
I tilviki Halldórs er spurningin um
einlægni auk þess einkar viðkvæm. Rit-
höfundurinn hefur á sér ótal hliðar;
hann er rödd eða stafur á bók og hreyfir
sig í elementi skáldskaparins fremur en
sannleikans. Hann verður ekki krafinn
um samkvæmni nema í svipuðum skiln-
ingi og leikari, sem verður að halda til
skila ótal ólíkum hlutverkum. Að
nokkru leyti er lygin veruháttur skálds-
ins; hugur þess er í verkunum, gríman
er andlit þess.
Ef til vill verður aldrei verið hægt að
leggja neinn skynsamlegan mælikvarða
á hvað Halldór hefur skrifað í einlægni
um dagana og hvað ekki. Hann skrifaði
sínar stjórnmálaádeilur og stendur við
þær eins og aðrir við sínar og hefur rétt
132