Tímarit Máls og menningar - 01.01.1988, Blaðsíða 141

unin eða kannski stjórnarskráin frá
1936? Ekki veit ég það. Einna líklegast
virðist að „einmana sárfætlingar vonar-
innar“ séu stuðningsmenn Stalíns. Allir
vita að stalínistum fer fækkandi. Pessi
hversdagslegu tíðindi hefði mátt orða á
einfaldan og auðskilinn hátt, svo sem:
„Fylgismenn stalínismans eru nú orðnir
fáir“ - eða ámóta; og hefði mátt sleppa
orðagjálfrinu sem ofan greinir. Loka-
málsgreinin sýnir vel hvernig stíllinn
verður höfundi að fótakefli - og það
reyndar oft þegar síst skyldi. Hlálegasta
klúðrið birtist nefnilega oft í lokaorðum
kafla.
Dálítil málsvöm
Aður en ég lýk skrafi þessu get ég ekki
látið undir höfuð leggjast að svara Sig-
urði Hróarssyni að því marki sem hann
andmælir fyrri skrifum mínum um
Halldór Laxness og verk hans. Sigurður
er mér reyndar sammála í vissum atrið-
um; á einum stað (51) tekur hann undir
orð mín um að þess verði að gæta við
túlkun á einni af greinum Halldórs að
hún er áróðursgrein. A öðrum stað
(183) tekur hann undir greiningu mína á
Sovétfrásögnum og kveðst engu hafa
við hana að bæta. I tveim öðrum tilvik-
um andmælir Sigurður þó skrifum mín-
um, og get ég ekki séð að málefnið gefi
þar tilefni til andmæla. Skal það nú
skýrt nánar.
A bls. 134 vitnar Sigurður í doktors-
ritgerð mína, sem upphaflega var skrif-
uð á sænsku en verður í tilvitnuninni að
furðulegri blöndu úr dönsku og
sænsku. Þar segir að séu verk Halldórs
Laxness á fjórða áratugnum ekki skoð-
uð í ljósi stjórnmála sé erfitt að botna í
þeim (rétt væri tilvitnunin svona: „om
man inte betraktar Laxness 1930-tals-
verk i politikens ljus, sá förstár man inte
mycket i dem“). Sigurður segir: „Þetta
er - þrátt fyrir það sem á undan er sagt,
æði hæpið" (134—35).
Orð mín eru reyndar augljós sann-
indi, og bók Sigurðar staðfestir þau eins
afdráttarlaust og á verður kosið. Hvern-
ig ættu menn að botna í Sovétbókum
Halldórs og öðrum stjórnmálaskrifum
hans á fjórða áratugnum ef ekki væri
hugað að stjórnmálaástandi þess tíma?
Svo vill reyndar til að Sigurður lýsir
áþekkri skoðun litlu framar í bók sinni.
Hann gengur raunar svo langt að full-
yrða að hugmyndakerfið sem Halldór
sneri baki við í Skáldatíma hafi „lyft
fagurbókmenntum hans til hæstu hæða“
(155) - og mundi ég fyrir mitt leyti ekki
kveða svo fast að orði um þýðingu
stjórnmálanna fyrir skáldskap hans,
hvað svo sem öðrum skrifum hans líð-
ur.
Annað atriði sem Sigurður andmælir
í máli mínu varðar blæmun á sósíalisma
millistríðsáranna og tímans eftir seinni
heimsstyrjöldina. Á árunum milli stríða
lögðu sósíalistar höfuðáherslu á hag-
virkt (effektíft) samfélag, sem með með-
ulum tækninnar og skynsamlegu skipu-
lagi gæti upprætt fátækt og önnur sam-
félagsmein. Menn litu félagsmálin
svipuðum augum og tæknina. Þetta
gerði Halldór Laxness einmitt líka eins
og Sigurður Hróarsson ætti að vita
manna best, svo mikið sem hann talar
nú um vísindahyggju Halldórs. Eftir
stríð dró hins vegar smátt og smátt úr
tæknihyggju vestrænna sósíalista, og
komu þá „mýkri“ gildi til sögunnar:
þann straum kenni ég við drauminn um
betra líf.
Sigurður vitnar til þeirra orða minna
að á þeim tíma er Halldór var sósíalisti
hafi hann fremur hneigst að kröfunni
um hagvirkt samfélag en gott líf (195).
131