Húnavaka - 01.05.1972, Blaðsíða 62

Villa á Qrímstunguheihi
Skrifuð upp af Bjarna Jónassyni, Eyjólfsstöðum.
Inn af byggðum Húnavatnssýslu, eru stór og mikil heiðalönd, sem
frá alda öðli hafa verið notuð, einkum til sumarbeitar, fyrir fé og
stóðhross sýslubúa. Lönd þess, sem ná frá innstu daladrögum og
fram til jökla, greinast í nokkur nrinni svæði, með sérstökum nöfn-
um; svo sem Eyvindarstaðaheiði, senr er austan Blöndu, og sé talið í
réttri röð vestur, þá tekur við vestan Blöndu Auðkúluheiði, For-
sæludalskvíslar, Grímstunguheiði, Lambatungur og Haukagilsheiði.
Þar fyrir vestan taka við lreiðalönd, sem tilheyra Vestur-Húnavatns-
sýslu og skulu nöfn þeirra ekki rakin hér. Snenrnra hafa bændur séð
að hagkvæmt var að nytja þessi góðu heiðalönd, senr sunrarhaga fyrir
búfénað. Var því löndunum skipt á nrilli hreppanna, eftir ákveðn-
unr merkjalínum ogskyldi þá hver búandi reka fénað sinn til sumar-
beitar á það svæði, sem hreppur hans hafði til afnota. Oftast voru
það tveir eða jafnvel fleiri lrreppar, sem áttu upprekstur á sama heið-
arland og nrynduðu þá upprekstrarfélög.
Fyrr á öldum voru þessi heiðarlönd eign einstakra jarða og þá
einkum kirkjujarða eða annarra stórjarða og voru þá mikil tekju-
lind fyrir þessar jarðir. Algengt var að allir bændur, sem fé ráku til
heiðar, yrðu að greiða svonefndan „fja 1 latol I,“ sem var í mörgum
tilfellum eitt lamb frá hverjum bónda, sem átti 20 ær eða fleiri og
jafnt hvort sem ærnar voru 20 eða 200 eða fleiri. Gjald þetta kom
því mjög ranglega niður og var óvinsælt, einkum meðal efnaminni
bænda.
Á síðari hluta 19. aldar kom því fram almennur áhugi á því að
hreppsfélögin keyptu heiðarnar, sem þau og líka gerðu að mestu
leyti og voru upp úr því mynduð hin áður nefndu upprekstrarfélög.
Árið 1901 keyptu Ás- og Sveinsstaðahreppar Grímstunguheiði og
hálfar Lambatungur, en höfðu áður náð eignarhaldi á hluta af