Skírnir - 01.04.1991, Blaðsíða 38
32
INGI BOGI BOGASON
SKÍRNIR
sjálfs og umheims gegnum hugleiðslu, eiturlyf og ofskynjanir - eða í
dulspekilegu sambandi við nýjan guð. Aðrir bregðast við sundur-
lausum heimi með sundurlausri ljóðagerð, tilveran er kaos og hugsun-
in um hana því líka kaotísk.
Þetta nýja viðhorf endurspeglast yfirleitt í sjónarhorni expressjón-
ískra ljóða. Óvíst er hver mælir, stundum er einhver „ég“, stundum
„við“, stundum enginn. Sjónarhornið sveiflast frá einu sviði til annars,
frá einni hugmynd til annarrar.1
Listrœn einkenni
1) Hefðbundið, reglulegt, Ijóðrxntform er iðulega leyst upp. I samræmi
við viðleitnina til að losna undan hinu gamla höfnuðu sumir
expressjónistar rími og reglulegri hrynjandi. I stað ríms kemur rímleysi,
í stað háttbundinnar hrynjandi óregluleg áhersla, í stað endurtekinnar,
fastrar ljóðlínulengdar raðast mislangar línur í mislöng erindi.
Það væri rangt að segja að frávik expressjónista frá ströngu ljóð-
formi táknaði formleysi. Miklu frekar ber að túlka undanbrögð þeirra
sem leit að formi sem hæfði nýju innihaldi, nýjum veruleika.
Hafa ber einnig í huga að mörg expressjónísk skáld ortu undir hefð-
bundnum háttum. Þótt formið væri hefðbundið mátti lesandanum
jafnan vera ljóst að verið væri að setja nýtt vín á gamla belgi. Hefð-
bundnir bragarhættir þjónuðu þá nýju hlutverki. Þeir skerptu
andstæður formgerðar og efniviðar. Fáránlegt viðfangsefnið varð
fáránlegra undir klassískum bragarhætti.
2) Mikilvœgi bliðskipunar (parataxis). I mörgum expressjónískum
ljóðum er hver ljóðlína ein merkingarheild án beinna tengsla við
línuna á undan eða á eftir. Þess vegna er hægt að kippa út línu án þess
að slíkt raski setningaskipun eða merkingu annarra hluta ljóðsins.
Dæmi um þetta er eitt frægasta ljóð expressjónismans, „Weltende"2,
eftir Jakob van Hoddis:
1 Síðar hafa expressjónistar verið gagnrýndir fyrir oftrú á einingarmátt skáld-
skaparins, þeir hafi horft fram hjá því að fyrst verði að bylta þjóðfélagi til að
skáldskapurinn fái nýtt hlutverk en ekki öfugt. Marxistinn Georg Lukács sagði
expressjónismann eingöngu vera úrræðaleysi rótlausra og sundraðra smáborgara-
legra gáfumanna - smáborgaralega stórborgarlýrik. (Georg Lukács: „ Gröfie und
Verfall“ des Expressionismus (1934).)
2 Tekið úr Otto F. Best, s. 74. (Birtist upphaflega í tímaritinu Der Demokrat,
Berlín 1911.)