Skírnir - 01.04.1991, Síða 138
132
HELGA KRESS
SKÍRNIR
jarðneskt plan, til hversdagsleikans og líkamans, oft með hlátri.1 Bæði
slúður og gróteska ógna því samfélaginu, og hvorugt er hægt að bæla.
Eitt meginhugtakið í hugmyndaheimi, jafnt sem framvindu Islend-
ingasagna, er sæmdin, orðstírinn. Og sæmdin er einnig meginviðfangs-
efni slúðurs.
Þriðja ógnunin við sæmdarhugtak sagnanna eru konur, eða öllu
heldur hið kvenlega, þar sem karlhetjurnar skilgreina karlmennsku-
sjálfsmynd sína með afneitun hins kvenlega, - með því að vera „ekki
kona“. „„Ekki höfu vér kvenna skap,““ segir Skarphéðinn í Njálu,
þegar móðir hans ber honum slúður sem ögrar karlmennsku hans og
þar með sæmd, um leið og hann tengir það kvenlegri orðræðu og
hlátri gróteskunnar: „„Gaman þykkir kerlingunni at, móður várri, at
erta oss.““2 3 Það er athyglisvert í þessu sambandi að með orðum sínum
leggur hann sérstaka áherslu á móðurina sem hann reynir að ýta frá
sér með grótesku háði.
II
Allar hinar mörgu tilvísanir Islendingasagna í almannaróm má að
meira eða minna leyti rekja til slúðurs (og slúðrandi orðróms): „Þat
var þá jafnan tíðhjalat í Breiðafjarðardölum," segir um skipti þeirra
Hrúts og Þorleiks í Laxdælu? Um samdrátt þeirra Guðrúnar og
Kjartans í sömu sögu segir að „þat var allra manna mál, að með þeim
[...] þætti vera mest jafnræði þeira manna er þá óxu upp“ (112). Um
víg Bolla segir að „þessi tíðendi spyrjask brátt víða ok þóttu mikil“
1 Um einkenni grótesku og hvernig hún tengist hlátri og karnivali miðalda, sjá
einkum Mikhail Bakhtin, Rabelais and His World, Cambridge, Massachusetts
1968, einkum tvo fyrstu kaflana. Sjá einnig grein mína, „Bróklindi Falgeirs.
Fóstbræðrasaga og hláturmenning miðalda.“ Skírnir, haust 1987.
2 Brennií-Njdls saga, Islenzk fornrit XII, Reykjavík 1954, bls. 114. Hér á eftir
verður getið útgáfu og blaðsíðutals neðanmáls í fyrsta sinn sem vitnað er til sögu.
Eftir það verður vísað til blaðsíðutals innan sviga aftan við hverja tilvitnun í
meginmáli. Á stöku stað er stafsetning samræmd og færð til nútímalegra horfs.
Orðin „at erta oss“ er ekki í því handriti sögunnar sem lagt er til grundvallar
útgáfunni í Islenskum fornritum, en er hér bætt við eftir öðru handriti, sbr. bls.
114, nmgr. 3.
3 Laxdœla saga, Islenzk fornrit V, Reykjavík 1934, bls. 111.