Skírnir - 01.04.1991, Blaðsíða 175
SKÍRNIR
ÍSLAND OG EVRÓPUSAMFÉLAGIÐ
169
vel má kalla sjálfa sál þjóðmenningarinnar, og kveður þá við nokkuð
annan tón. Sé litið yfir það sem við höfum gert sameiginlega til
eflingar menningarlífi í landinu, blasir við heldur ömurleg mynd.
Allar siðmenntaðar þjóðir með nokkurn snefil af sjálfsvirðingu leggja
metnað sinn í að reisa mannvirki yfir sameiginlegan menningararf og
sameiginlegar andlegar þarfir: söfn, leikhús, óperur, tónleikahallir,
sýningarhallir, háskóla og aðrar menningarmiðstöðvar. Hvar sem
komið er í erlendar höfuðborgir og raunar fjölmargar aðrar borgir eru
þvílíkar byggingar að jafnaði ríkjandi dráttur í borgarmyndinni, og
stolt staðarbúa.
Hér á landi eru það hverskonar verslunarhallir og bankaslot sem
sterkastan svip setja á umhverfið, og ekki ævinlega til sérstakrar prýði
(sbr. Seðlabankavirkið). I aldarbyrjun, þegar þjóðin var blásnauð og
nýfarin að stjórna eigin málum, réðst hún í það stórvirki að reisa
Safnahúsið við Hverfisgötu, sem verið hefur borgarprýði æ síðan. Við
það sat svo áratugum skipti. Þjóðleikhúsið komst ekki í gagnið fyrren
1950, aldarfjórðungi eftirað til þess var stofnað, og var kreppunni
meðal annars kennt um, en á sama tíma risu ótaldar banka- og
verslunarhallir, enda hefur aldrei skort á fjárútlát til eflingar sérplægni
og einkagróða. Þó gengið væri frá Þjóðleikhúsbyggingunni á
veltiárum stríðsgróðans margfræga, var ekki betur til hennar vandað
en svo, að eftir 40 ára notkun var hún nánast ónothæf og þurfti gagn-
gerra endurbóta við.
Háskóli íslands, höfuðvígi æðri mennta í landinu, var stofnaður
árið 1911 en komst ekki undir eigið þak fyrren á seinni stríðsárunum
og hefur síðan að mestu verið rekinn fyrir happdrættisfé. Þjóðminja-
safnið var reist árið 1947 meðan stríðsgróðinn var enn handbær, en
byggingin er löngu orðin ófullnægjandi vegna slælegs viðhalds og
skorts á nauðsynlegum tækjabúnaði, þannig að ýmsir helstu dýrgripir
þjóðarinnar liggja undir skemmdum, og verður aidrei fyrir bætt ef
illa fer. Listasafn ríkisins komst loks í eigið húsnæði rösklega hundrað
árum eftirað það var sett á laggirnar. Náttúrugripasafnið býr við
forkastanlega aðbúð röskum hundrað árum eftirað það var stofnað.
Þjóðarbókhlaðan, sjálf lífæðin í menntakerfi þjóðarinnar, hefur verið
í byggingu hálfan annan áratug og alls óvíst hvenær hún kemst í
gagnið, þó búið sé að sóa ómældum fúlgum í tildurslega og þarflausa