Skírnir - 01.04.1991, Blaðsíða 78
72
EYSTEINN ÞORVALDSSON
SKÍRNIR
menningarinnar. Hann sér hyldýpisgjá milli fortíðar og samtíðar. Á
öðrum gjárbarminum stöndum vér og handan gjárinnar er „heill
heimur í rústum“ en okkar megin óbyggðin, ófædd veröld, - óvakinn,
grunlaus óskapnaðurinn, sem býður eftir formum sínum.
Og vér, hinir óvígðu meistarar nýs, verðandi tíma? Hefur ráðleysið
enn hætt að villa um draum vorn? Hefur efinn enn leyst fjötrana af
barnshöndum vorum? Hefur þungi vonleysisins enn stigið af augna-
lokum vorum, svo vér fáum lyft þeim og farið að horfast í augu við
köllun vora?
í flótta og upplausn eru æskuár vor liðin. I flótta frá þeirri baráttu,
sem vonlaus hefði verið: Fyrir hefðir, sem þegar höfðu lifað yfir sig, um
erfðir, sem orðnar voru gildislausar. -1 upplausn, því að með upplausn
menningaraflanna, lífsformanna umhverfis oss leystumst vér sjálfir upp.
Þessi orð lýsa svipuðum hugsunum og eru í bréfi til Gunnars
Gunnarssonar hér að framan. Greinin er að líkindum skrifuð um það
bil ári áður en „Söknuður" var ortur. Mikilvæg atriði eru hér sett
fram í spurningum og það liggur í orðunum að svarið við þeim öllum
er neikvætt. I kvæðinu er einnig margs spurt og viðfangsefninu gefin
áhersla með endurtekningu spurnarorðsins „hvar“. Viðfangsefnið er
raunar hið sama á báðum stöðum og mörg minni kvæðisins er að
finna í greininni. Það er fjallað um vandamál hinnar vonsviknu
kynslóðar Jóhanns, efa hennar, vonbrigði og upplausn. I svefn-
rofunum reynir hún að átta sig í veðri og vindum aldarinnar en það er
til einskis. Niðurstaðan er einnig hin sama í greininni og kvæðinu:
Ráðleysið heldur áfram, baráttan er vonlaus. Komið er hausthljóð í
vindinn. Hefðir og erfðir eru orðnar gildislausar og söngur okkar
sáluðu móður, gömlu menningarinnar, er sem sjávarniður í fjarska.
Kristján Árnason hefur bent á með tilvísun til ritgerðar Jóhanns
um ísland að hin „heilaga blekking“ í kvæðinu sé skáldskapur
þjóðarinnar sem sé sprottinn af þörfinni fyrir sjálfsblekkingu.1 Þetta
er álitleg túlkun, en hin heilaga blekking getur jafnframt allt eins
táknað menningarviðhorfin sem beðið hafa ósigur fyrir þeim nýju,
vígreifu boðberum og höfundum sem drekkja öllum viðteknum
hefðum og hugsunum „í æði múgsins og glaumsins“.
1 „Sérstaða Jóhanns Jónssonar“, Tímarit Mdls og menningar, 1. h. 1980, bls. 60.