Skírnir - 01.04.1991, Side 257

SKÍRNIR
FREGNIR AF BÓKUM
251
Síðasta greinin í eddubálkinum, sem raunar gæti eins vel átt heima með
greinum um Islendingasögur, er grein Carol Clover um harmalæti og hvöt
Hildigunnar. Hún bendir á að hluti þeirrar frásagnar er nánast óskiljanlegur
ef aðeins væri um hvöt að ræða og sýnir fram á hvernig hefð er fyrir því í
eddukvæðum og sögum að tengja saman harmalæti og hvöt. Hún dregur
síðan saman fjöldamörg dæmi um hlut kvenna í greftrunarsiðum og harma-
látum með þjóðum víða um heim og þá einkum í samfélagi þar sem
blóðhefndir tíðkast. I greininni er þessi kafli Njáls sögu túlkaður miklu
rækilegar en áður hefur verið gert og settar fram frjóar hugmyndir um
félagslegar rætur þessa bókmenntalega minnis. Hins vegar er erfitt úr því að
skera hvaða þættir frásagnarinnar eru úrvinnsla og tilbrigði bókmenntalegs
minnis og hverjir kunna að eiga rætur í raunveruleika.
Annar hluti bókarinnar hefst með langri og efnismikilli grein Joseph
Harris sem þegar hefur verið minnst á. Markmið hans er að sýna hvað
fornsögur eigi sameiginlegt sögulegum skáldsögum en vitaskuld ekki að
jafna þeim alfarið saman. I greininni er mjög vönduð og rækileg umræða um
sögulega vitund í íslenskum fornsögum, einkum Islendingasögum og
þáttum, reist á breiðum og traustum fræðilegum grunni eins og venja er í
greinum Harris. Hugmyndirnar sem hann ræðir eru flestar þekktar úr eldri
umræðu, en það er ánægjulegt að hann skuli ófeiminn að taka bókmennta-
grein frá seinni tímum til samanburðar. Viðleitni til að skilja miðaldir á eigin
forsendum er lofsverð en má ekki verða svo einstrengingsleg að hafnað sé
frjóum samanburði við önnur menningarskeið.
I grein um þrjár máltíðir í Heiðarvíga sögu sýnir Joaquín Martínez-
Pizarro hvernig hliðstæður í formgerð eru notaðar til að styrkja einingu
sögunnar og brúa bilið milli tveggja hluta hennar.
Preben Meulengracht Sorensen reynir í greininni „Murder in marital bed:
an attempt at understanding a crucial scene in Gísla saga“ að gefa vígi Þor-
gríms í rekkju hjá konu sinni dýpri merkingu en þá sem liggur í augum
uppi: Gísli telji sig hafa ógilt giftinguna og líti á vígið sem legorðsvíg. Þetta
tengir hann við heildartúlkun á sögunni. Margt er hér vel sagt um Gísla
sögu og ég hygg að megináherslur í heildartúlkuninni séu hárréttar: vígið er
hefnd vegna skerts heiðurs en ekki sprottið af afbrýðisemi. Hins vegar
virðist mér þessi skilningur á vígi Þorgríms vera oftúlkun atriða sem eðli-
legast sé að túlka raunsæislega í samhengi við aðstæðurnar. Vígið fór fram í
myrkri, og Gísli varð í fyrsta lagi að fullvissa sig um hvar Þorgrímur lá (ekki
sýnist hafa verið óeðlilegt að gera ráð fyrir að Þorgrímur lægi framar í
rekkjunni), og í öðru lagi vildi hann vega Þorgrím vakandi og framan frá.
I grein um stuttan og skemmtilegan þátt í Flateyjarbók, um Þorstein
skelk, beitir John Lindow aðferðum og niðurstöðum úr þjóðfræði til að
meta hlutverk hins yfirnáttúrlega í íslenskum fornsögum. Hann bendir m.a.