Skírnir - 01.04.1991, Qupperneq 63

SKÍRNIR
I FRAMANDI LANDI
57
mótast af ráðandi kveðskaparstefnum í Þýskalandi þau ellefu ár sem
hann lifði þar, t.d. af expressjónismanum sem var að enda sitt blóma-
skeið um það leyti sem Jóhann kom til Þýskalands. Eins og mörg
önnur stefnuhugtök í bókmenntum er expressjónisminn víðtækt
hugtak og mjög sundurleitar tilhneigingar í skáldskap færðar undir
merki hans. Það má vissulega benda á viss expressjónísk einkenni í
„ Söknuði“ en þá ber einmitt að hafa í huga hina óskýru skilgreiningu
hugtaksins. En þetta er líka eina kvæði Jóhanns sem mætti setja undir
það merki.
Jóhann er fyrst og fremst nýrómantískt skáld en sérstæður sem
slíkur. Nýrómantíkin er víðfeðm bókmenntastefna ekki síður en
expressjónisminn og ýmislegt er sameiginlegt þessum stefnum báðum.
Tími þeirra er að hluta til hinn sami og sömu skáldin gjarnan heim-
færð til þeirra beggja. Nýrómantík er í Norður-Evrópu oft notað sem
einskonar safnhugtak þeirra mörgu strauma sem andæfðu natúral-
isma. Jafnframt því sem snúið var baki við skynsemishyggju var aftur
tekið til við bókmenntaform, hugðarefni og mótíf rómantíkurinnar.
Draumar, ævintýri, þjóðsögur og helgisagnir eru endurvakin til skáld-
skaparins, svo og náttúruljóðlist. Megininntak nýrómantískra kvæða
er tjáning tilfinningalífs og geðbrigða. Andstæður sálarlífsins brjótast
fram, ýmist stríðar eða angurværar. Annarsvegar tjá kvæðin lífsþreytu,
trega, vondeyfð og jafnvel tilgangsleysi og lífsangist en hinsvegar
lífsgleði, bjartsýni, ævintýraþrá, náttúrudýrkun og ást á ættjörð og
heimkynnum. í þessa tvo andstæðu flokka falla flestöll kvæði
Jóhanns; meirihlutinn í þann fyrrnefnda en litlu færri í þann síðar-
nefnda, t.d. kvæðin „Bogann um strengina“, „Dans“ og „Rondo“
(sem í útgáfu Laxness kallast „Svo stærilát"). Þessa verður að geta
vegna þess að þeir mörgu, sem þekkja einungis „Söknuð“, halda að
Jóhann hafi verið tregans skáld og ekki annars. En kvæði Jóhanns um
gleði og lífsnautnir eru þó gjarnan með dökkum tónum eða litum
dulúðar og jafnvel harms svo sem títt var í rómantík.
Eitt af óprentuðum kvæðum sínum hefur Jóhann hripað aftan á
víxileyðublað. Kvæðið fjallar um töfra jónsmessunæturinnar og tjáir
skýrt nýrómantíska nautnaþrá í hljómglöðum búningi skáldsins: