Skírnir - 01.04.1991, Page 230

224
KRISTÍN HALLA JÓNSDÓTTIR
SKÍRNIR
umsagnarökfræði uppgötvuð, en hún er frábrugðin setningarökfræði meðal
annars að því leyti, að í hinni fyrri ræðst gildi þeirra ályktana sem rann-
sakaðar eru af innri gerð setninganna. I bókinni gerir Frege ráð fyrir að
setningar sem eru staðhæfðar hafi inntak en aðrar gerðir setninga, eins og til
dæmis spurningar, ekki. Það kemur ekki fram í Undirstöðum reiknings-
listarinnar hvað þetta felur í sér, en til að skýra það nánar skrifaði Frege síðar
greinina „Um skilning og merkingu“. Gerir Guðmundur Heiðar stutta grein
fyrir efni hennar í forspjalli sínu og varpar þannig ljósi á hver sé greinar-
munur þessara tveggja hugtaka. Auk þess lýsir hann því hvað felst í öðrum
meginhugtökum sem Frege fjallar um í Undirstöðum reikningslistarinnar.
Hér hefur aðeins verið tæpt á fáeinum atriðum sem vikið er að í forspjall-
inu og eykur skilning lesandans á sjálfu ritverki Freges. En þess skal getið að
í forspjallinu er ýmis annar fróðleikur sem eykur á gildi bókarinnar. Sagt er
frá lífi og starfi Freges, og frá afdrifum þeirrar kenningar hans úr Undir-
stöðum reikningslistarinnar að reikningslist sé hluti af rökfræði. Þá kenningu
kallar Guðmundur Heiðar röksmættakenningu og segir: „Ekki er of djúpt
tekið í árinni, þótt sagt sé, að nánast enginn trúi því nú á dögum, að rök-
smættakenningin sé sönn“ (38). Hann getur þess að ástæðurnar séu margar.
Augljósust sé auðvitað uppgötvun Russells á mótsögninni í rökkerfi Freges,
en hann tilgreinir fleiri. Loks er greint frá því að Frege hafi haft djúp áhrif á
heimspeki þessarar aldar og að tiltekin grein nútímaheimspeki, merkingar-
fræði, byggist á verkum hans. Guðmundur greinir frá tilraunum fræðimanna
til að skýra merkingu máls, og segir að Frege sé höfundur þeirrar hefðar að
skýra merkingarhugtakið með sannleikshugtakinu. Hann segir meðal annars:
En tungumálið er sennilega merkilegasta afurð mannlegs félags og Frege lagði
drjúgan skerf af mörkum til skilnings á því. (44)
IV
Málsvörn starðfræðings er ekki stór bók eins og fyrr er getið, aðeins um
sjötíu blaðsíður. En hún er ekki að sama skapi fljótlesin, því nauðsynlegt er
að íhuga efni hennar vel. Trúlega er langbest að lesa hana oftar en einu sinni.
Eitt er víst: hún vekur ýmsar spurningar hjá lesandanum.
Helgi Hálfdanarson ritaði greinarkorn, sem hann nefndi „Þrjú orð til
Þorsteins Gylfasonar", í Morgunblaðið í desember 1989. Þar segir hann:
Þér gengur illa að kyngja því, að ég kallaði bók Hardys „montbók". En satt að
segja hef ég aldrei séð bók sem skrifuð er af jafnbroslegu yfirlæti, svo ekki sé
sagt blygðunarlausu gorti. Þetta þótti mér furðu gegna, því ekki veit ég
hógværari menn en þá stærðfræðinga sem ég hef kynnzt.