Skírnir - 01.04.1991, Page 188
182
GUNNAR KRISTJÁNSSON
SKÍRNIR
birtist m.a. þegar hann reynir að skilja spurningu Pílatusar „Hvað er
sannleikur" (bls. 377-378). Eins og svo mörg hugtök í orðaforða
kirkjunnar á sannleikshugtakið sér tvíþættan uppruna sem hafa verður
í huga. En látum þessa sögu liggja milli hluta að sinni.
Þegar Þorsteinn talar um tvöfeldni í meðferð sannleikshugtaksins
veður hann reyk (reyndar skilst mér að heimspekingum hafi ekki tekist
til þessa dags að koma sér saman um sannleikshugtakið). Að fornum
kristnum skilningi er sannleikurinn einn og óskiptur, kirkjufeðurnir
sögðu eitthvað á þá leið að hvar sem sannleikurinn væri „þá tilheyrir
hann okkur, kristnum mönnum".1 Um aldir er þessi tónn ríkjandi í
kristinni guðfræði og meira að segja á átjándu öld, t.d. er þessi skiln-
ingur til staðar í Vídalínspostillu þar sem iðulega er vitnað til hinna
fornu spekinga, Aristótelesar og annarra Grikkja og einnig Rómverja;
allt rennur úr einum og sama vísdóms brunni. Vissulega varar þó
meistari Jón við því að spekinganna lækir tapi uppruna sínum þegar
þeir renna um leirveltu syndum spilltrar náttúru.
Þetta merkir sem sagt að sannleikurinn er einn, kristin trú boðar
engan sannleika sem stangast á við annan sannleika (t.d heimspek-
inganna, ef hann í sannleika er sannur) um mann og heim - né heldur
einhverja sérstaka gerð af skynsemi. Setning kirkjufeðranna var ekki
sögð í hroka og yfirlæti, ekki til að halda því fram að sannleikur trúar-
innar væri öðrum sannleik æðri heldur byggist setningin á þeirri full-
vissu að sú staða geti einfaldlega ekki komið upp! Hinir svonefndu
Alexandríuguðfræðingar notuðu hugtakið logos spermatikos sem
merkir að logos, hin guðlega vitund, sé ekki einkamál kristinna
manna, heldur til staðar í sköpunarverkinu eins og það leggur sig og
einmitt þess vegna töldu þeir sér óhætt að notast við fræði speking-
anna hvaðan sem þeir komu.2
1 Þetta er m.a. að finna hjá Ágústínusi, sbr. De Doctrina christiana 11,18 og 11,40
(um gull heiðingjanna). Ensk útg.: On Christian Doctrine, þýð. D.W. Robertson
jr. (The Library of Liberal Arts), Indianapolis 1958, bls. 54: „Every good and true
Christian should understand that wherever he may find truth, it is his Lord’s."
2 Ein besta og aðgengilegasta bókin til að setja sig inn í aðstæður frumkirkjunnar er
eftir Rudolf Bultmann, Das Urchristentum im Rahmen der antiken Religionen. 4.
útg., Zúrich og Múnchen 1976. Hvað trúfræðisögu fyrstu alda kristindómsins
varðar má benda á hið sígilda verk eftir Alfred Adam, Dogmengeschichte 1 og 2,
2. útg., Gútersloh 1970 og 1972.