Skírnir - 01.04.1991, Blaðsíða 202

196
TORFI H. TULINIUS
SKÍRNIR
að glata þessari heildarsýn, og verður í því sambandi kynnt bók eftir
franskan fræðimann, Tzvetan Todorov. Hann rekur þar sögu viðhorfa til
bókmennta á tuttugustu öld, gagnrýnir þau og setur síðan fram, á grundvelli
þeirrar gagnrýni, hugmyndir um hvernig beri að umgangast texta. Hann
telur að bókmenntarýnendur hafi á undanfarinni öld hneigst til að horfa
fram hjá þeirri staðreynd að bókmenntir fjalli að verulegu leyti um gildi, og
því neitað sér um að takast á við þessi gildi. Hann telur að þetta sé ekki rétt
afstaða en honum er einnig vel ljóst að ekki eigi að fara út í hinar öfgarnar og
meta bókmenntir eftir því hversu vel þær samræmast fyrirfram mótuðu
gildismati. Til að unnt sé að fjalla um gildi án þess að falla í gryfju
umburðarleysis, leggur hann til að stunduð verði samrœðurýni.
Hugsanlega gætu hugmyndir Todorovs opnað bókmenntafræðinni leið út
úr þeim vanda sem nefndur var í upphafi. Hvort það gæti orðið, og á hvern
hátt, verður efni síðasta hluta greinarinnar.
I
Maður er nefndur Michel Serres. Hann er heimspekingur og vísindasagn-
fræðingur. A síðasta ári kom út í Frakklandi undir hans stjórn margra binda
ritverk um sögu vísindanna. Af því tilefni var tekið við hann viðtal þar sem
hann ræðir nauðsyn þess að sameina hugsun raunvísinda og hugvísinda.
Hugvísindafólk verður að hafa vit á raunvísindum og raunvísindafólk á hug-
vísindum, því þau vandamál sem blasa við mannkyninu með vaxandi
áhrifum tækninnar á lífsskilyrði þess verða ekki leyst nema með einhvers
konar heildarsýn sem nær í senn yfir eðli heimsins og eðli mannanna sem
byggja hann.
„En“ - spyr sá sem viðtalið tók - „er ekki þekkingin orðin svo umfangs-
mikil nú á dögum, upplýsingarnar svo miklar, að það er ekki ætlandi
nokkurri manneskju að hafa þessa yfirsýn?" Michel Serres svarar að það hafi
ávallt verið erfitt að halda utan um alla þræði þekkingarinnar á hverjum
tíma. Sú algenga hugmynd, að þekking mannkyns sé orðin svo yfirgrips-
mikil að engin leið sé að skapa sér heildarmynd af henni, er þó aðeins rétt
vegna þess að í dag er sérhæfing þeirra sem stunda þekkingarleit of mikil. Tii
að skýra mál sitt beitir hann myndhverfingu. Hann líkir þekkingunni við
glas. Meðan glasið er heilt er hægt að skynja það sem heild en ef það dettur
niður á gólf brotnar það í þúsund mola. Þá má kvarta undan því að upp-
lýsingarnar séu allt of miklar því hugsuninni sé það ofviða að ná utan um öll
glerbrotin.
Þó að öll þekking byggi á sundurgreiningu og hún sé í raun óhugsandi án
hennar, er nauðsynlegt að steypa sundurgreindu hlutana aftur saman í eina