Skírnir - 01.04.1991, Blaðsíða 48

42
INGI BOGI BOGASON
SKÍRNIR
expressjónista á áttlausum og glötuðum borgarbörnum. Skynjunin er
„óviss“, skilningurinn er hálfur. Hugurinn er „úrvinda“, menn eigra
eins og milli svefns og vöku („Svefngangar vanans“, eitthvað sem
líkist ,,svefnrofum“). Þeir eru þolendur einhvers sem eitt sinn má hafa
verið mönnum kunnugt (Guð?) en er það ekki lengur.
Vitundin verður fyrst allsgáð í óvissu en ekki vissu, spurn en ekki
fullyrðingu: „Hvar!“ Hið einstaka, hið heila, sem á örskotsstund
leiftrar af er samstundis „drukknað í æði múgsins og glaumsins". Og
áfram er haldið, „hver sína villigötu".1 Allt ljóðið er vondauf tilraun
til að svara spurningunni sem borin er fram í fyrstu Ijóðlínunni. And-
stætt expressjónískum ljóðum er Ijóð Jóhanns gegnsýrt fortíðarþrá
en ekki fortíðaruppgjöri.
Skáld án heimilisfangs
Þrátt fyrir sterk líkindi við þýskan expressjónisma sker „Söknuður“
sig frá honum í mikilvægu atriði.
Eins og áður segir er í expressjónískum ljóðum boðuð breytt
veröld, ný framtíð. I þeim er strikað yfir fortíðina og horft fram til
nýrrar lífssýnar. „Nýr“ er einmitt lýsingarorðið eina sanna.
Hvergi er ljóð Jóhanns meira ósamhljóða expressjónískri bjartsýni
en einmitt í heitinu, „Söknuður“. Fortíðarþráin yfirskyggir nútíðina
og byrgir alla sýn til hins ókomna. Fyrirheit framtíðarinnar eru
einsemd, sljóleiki og framandleiki, samanber næstseinasta erindi
ljóðsins: „Svo höldum vér leið vorri áfram,...“.
Þótt styðja megi það rökum að orðin „framandi“ og „svefngangi“ í
„Söknuði“ endurspegli erlenda hugsun þá bergmála þau einnig
tilfinningu sem blundaði í brjósti Jóhanns heima á Islandi. Hann er
ósáttur við að taka að sér hlutverk sem samfélagið ætlast til, hann vill
ekki láta drekkja sér „í æði múgsins“. I bréfi skrifuðu í Reykjavík 26.
júlí 1918 segir hann meðal annars frá þörf sinni til að komast „burt frá
1 Jóhann virðist lengi hafa efast um tilgang lífsins. í bréfi dagsettu 26. júní 1918 til
Arnfinns Jónssonar skrifar hann m.a.: „Sé tilgangur með lífinu þá er hann sá að ná
sem mestri fullkomnun. Sé það tilgangslaust, hvers vegna þá ekki að hafa það sem
best og lifa sem trúast samkvæmt allri sinni þrá [...]“