Skírnir - 01.04.1991, Qupperneq 251

SKÍRNIR
HVERRA MANNA ERTU?
245
Tvöfeldni
Hér að framan hef ég látið liggja á milli hluta hvort Nína láti ,,ginnast“(47) af
þessum gömlu sögum, sé semsagt þolandi, eða hún rifji upp (60) og sé því
gerandi. Hún virðist sjálf vilja láta okkur trúa því að hún sé þolandi. Hún
segist hafa villst inn; „inn í þessa grænleitu birtu fulla af þögn og hreyfingu
og háværum dyn eins og vatnsflaumur streymandi fram, aldrei kyrr, dregur
hana með, Nínu, sem veit að veruleikinn er áþreifanlegur, lífið útskýranlegt,
allt annað rugl“ (95). Hún lætur í það skína að upprifjunin fari úr
böndunum svo sem sjá má í þeim drekkjandi myndum sem hún dregur upp
í ferðalagi sínu á æskustöðvarnar. I raun er Nína í senn þolandi og gerandi en
hið seinna hefur sterkari ítök í textanum þar sem hún er höfundur að
sögunni sem hún segir okkur. Eins og áður hefur komið fram eru það
einungis Marta og Sara úr fjölskyldunni sem tala stundum beint til Nínu.
Með því að svara ekki viðmælendum sínum ræður hún ferðinni, hún getur
frekar lokað á þær persónur sem vilja nálgast hana. Það er sem hún standi
álengdar og horfi á, skapi. Sú fjarlægð sem hún skapar kemur einnig fram í
frásögn hennar af sjálfri sér þar sem hún talar oftast um sig í 2. persónu eins
og hefur sést af dæmunum hér að framan. Það sem ræður því úrslitum í
þróun sögunnar er vald Nínu til að „opna þessa glufu“ (61) í stað þess að
umlykja veruleikann. Vald orðanna sem Nínu er hugsað til er eftir allt saman
runnið undan rifjum hennar sjálfrar; vald undirvitundar hennar varð
sterkara þeirri baráttu Nínu að sameinast samfélaginu. - Það eru minningar
hennar, skáldskapur, sem gæða sviðsmyndir hennar lífi. Það eru Ólafur
liljurós og María í henni sjálfri sem spyrja hver hún sé og hverra manna. Ef
til vill eru það ekki einungis formæðrasögurnar sem hún gerir að skáldskap,
heldur einnig minningar hennar úr eigin lífi. Sá grunur styrkist við meðferð
hennar á viðmælendum sínum; auk þess sem hún lýsir skrifum sínum á
fjarska svipaðan hátt og Meðan nóttin líður er skrifuð: „Ég sýp aftur á
kaffinu, fletti blöðunum sem ég hef verið að skrifa. Allt í brotum, ekki raðað
skipulega í svo og svo og svo, brot sitt úr hverri áttinni, raðast saman
skipulagslaust. Samt eins og þau hverfist kringum einhvern punkt - í þeim
eitthvert undarlegt samhengi (59).
Þegar líður að lokum og Nína talar um vald orðanna er hún ef til vill enn
að reyna að sannfæra okkur um að hún sé þolandi textans. Eins og hefur
komið fram hefur hún ekki vald til að velja orð en aftur á móti virðist hún
öðlast frelsi til að láta orðin velja sig. Þegar Nína byrjar að rifja upp, lifna
endurminningarnar, verða að skáldskap og drepa tímann smám saman.
Gömul og ný orð renna saman og Nína verður frjáls undan oki tímans sem
hún hefur þó reynt að halda dauðahaldi í. Hún verður frjáls undan orðræðu