Skírnir - 01.04.1991, Blaðsíða 189

SKÍRNIR AF HEIMSPEKINGANNA VATNSRENNUM
183
Af þessu leiðir meðal annars það viðhorf að allar rannsóknir, öll
vísindi og fræði leiði manninn nær sannleikanum og séu þar með af
hinu góða. Kirkjufeðurnir hafa sumir hverjir varla látið sér til hugar
koma að vísindin gætu annað en eflt alla dáð. Setning Þorsteins (á
bls. 386): „Kristinn maður á sér enga von nema í heimspeki og
vísindum" er því ekki algjörlega út í hött þótt deila megi um fram-
setninguna og ekki eins róttæk og hann virðist sjálfur halda. Sú von
sem hann sér í heimspeki og vísindum er ekki það eina sem skiptir
máli í lífinu og sú von hefur enga sérstaka skírskotun til kristinna
manna umfram aðra. Og hvar eru kristnir menn? Ætli stór hluti þeirra
sem stunda heimspeki og vísindi í heiminum séu ekki einmitt kristnir
menn í einum eða öðrum skilningi.
Mér virðist hugsun Þorsteins vera eftirfarandi í sem stystu máli og
liggur þar til grundvallar „samsvörunarkenningin um sannleikann“
(bls. 378). Setning er sönn ef það er satt sem hún skírskotar til: setn-
ingin „það snjóar“ er því sönn svo framarlega sem það snjói; snjói
ekki er hún ósönn. Það sem sagt er verður að samsvara því sem er í
raunveruleikanum. Þessi einfalda skilgreining á sannleikanum segir
hins vegar ekki alla söguna. Á öllum öldum hafa heimspekingar útfært
þessa grundvallarskilgreiningu um sannleikann.1 Það er heldur ekki
nóg að skilgreina sannleikann, það þarf einnig að finna mælikvarða á
hann.2
Þorsteinn virðist beita samsvörunarkenningunni í einföldustu mynd
til þess að leggja mat á setningar úr játningum kirkjunnar eins og „Eg
1 Sjá Kazimierz Ajdukiewicz, Problems and Theories of Philosophy, Cambridge
1973, einkum annan kafla: „The Problem of Truth", bls. 9-21.
2 Þegar mælikvarði á sannleikann er til umfjöllunar má til gamans vitna í þýzka
heimspekinginn og kjarneðlisfræðinginn Carl Friedrich von Weizsácker. Hann
var í þeim hópi þýskra eðlisfræðinga úr innsta hring sem reyndu að koma í veg
fyrir hernaðarlega nýtingu kjarnorkunnar á sínum tíma og deildi þá hart við
Adenauer kanslara. Þá sagði hann m.a.: „Sannleikurinn er þess konar heimska
sem gerir frið að veruleika.“ Weizsácker setur sannleikshugtakið með öðrum
orðum í allt annað samhengi en Þorsteinn Gylfason. Weizsácker er að leita að því
lífsviðhorfi sem gerir manninum kleift að lifa í þessum heimi, sá sem finnur það
hefur fundið sannleikann en sá sannleikur gæti litið kjánalega út í röklegu
samhengi, verið það sem hann hikar ekki við að kalla „Irrtum". (Sjá Walter
Hollenweger, Geist und Materie. Interkulturelle Theologie III, Múnchen 1988,
bls. 284).