Skírnir - 01.04.1991, Blaðsíða 137

SKÍRNIR
STAÐLAUSIR STAFIR
131
tungumál, andstæða ríkjandi og opinbers tungumáls. Slúður er
orðræða hinna valdalausu, jafnt sem þeirra er valdið hafa. Það er
afþreyingarmenning sem hin viðurkennda menning vinnur úr og
tileinkar sér, án þess að gangast við því.1
Oft getur verið erfitt að gera greinarmun á slúðri og orðrómi. I
Islendingasögunum fara þessi hugtök mjög saman og eru sömu orð
notuð yfir bæði, svo sem hjal, kvittur, mál, orð, orðrómur, orðrxða,
orðtak, rómur, umræða og umtal. Einnig skarast þessi hugtök á ýmsan
hátt. Orðrómur getur falið í sér slúður á sama hátt og slúður getur
falið í sér orðróm. Þá getur orðrómur orðið að slúðri og slúður að
orðrómi. Meginmunurinn er sá að slúður er alltaf um persónur, en
orðrómur getur verið um hvað sem er og hefur einhlítari merkingu.
Þannig getur t.a.m. komið upp orðrómur um skipakomu, en varla
slúður.
Slúður er munnlegt form sagna, óstöðugt, margrætt og síbreytilegt.
Það er því ákveðin tegund af „semíótískri“ tjáningu, eða flæði, sem
kenningar í femínískum bókmenntarannsóknum hafa bent á sem
einkenni kvenlegrar orðræðu og bókmennta.2 Slúður hefur einnig oft
að geyma annað gildismat en ríkjandi menning. Það getur verið
lítillækkandi, og jafnvel meiðandi, eins og oft í Islendingasögum.
Þannig minnir það á margan hátt á gróteskuna, sem miðar að því að
lækka allt það sem háleitt er, afstrakt og andlegt, og draga niður á
1 Ég þakka Birnu Kristjánsdóttur fyrir þessa ábendingu. Sjá einnig Patricia Meyer
Spacks, Gossip (sbr. nmgr. 2, bls. 130), bls. 208, þar sem hún kemur inn á slúður
sem „entertainment".
2 Um flæði og kvenlegan rithátt, sjá m.a. Héléne Cixous, „Castration and Decapi-
tation“, Signs 1/1981 og Luce Irigaray, „The Power of Discourse" í This Sex
which is not One, Cornell University Press, Ithaca 1985. „Hið semíótíska“ er
hugtak frá Juliu Kristevu, sem hún m.a. gerir grein fyrir í Revolution in Poetic
Language, Columbia University Press, New York 1984. Á máli táknfræðinnar
tengir hún það orðlausri gleði og hugarflugi frumbernskunnar, hlýju og snertingu
móðurlíkamans, sem lögmál föðurins, „symbólska" kerfið, bælir niður og
bannar, m.a. með reglum tungumálsins. Eftir það verður semíótísk tjáning aðeins
skynjuð sem þrýstingur á hið almenna mál, málkerfi samfélagsins með sinni
einræðu merkingu og rökvísu setningum. Um nánari umfjöllun, sjá m.a. grein
mína, „Dæmd til að hrekjast. Um ástina, karlveldið og kvenlega sjálfsmynd í
Tímaþjófnum eftir Steinunni Sigurðardóttur." Tímarit Máls og menningar
1/1988, einkum bls. 57-58.