Skírnir - 01.04.1991, Qupperneq 205
SKÍRNIR
RÖDD TEXTANS
199
Reglum þessum er best lýst þannig að túlkandinn setur á svið samræður
milli sín og textans. Hann gerir grein fyrir byggingu textans, jafnt ytri sem
innri, tungumáli, myndmáli, sögulegu baksviði, merkingarkerfi, höfundi,
bókmenntalegu samhengi og dregur þannig upp mynd af því hvernig textinn
er til í heiminum. Einnig gerir hann grein fyrir því á hvern hátt heimurinn
verður til í textanum, hvers konar veruleika verið er að lýsa, hvort sem hann
svarar til einhvers í raunveruleikanum eða ekki, og hvernig honum er lýst.
Að þessu loknu - og þannig verða þetta samræður - tekur túlkandinn
afstöðu til þess sem textinn hefur að segja um heiminn, ber saman sína eigin
sýn á heiminn og sýn textans. Þannig hefur rödd textans fengið að hljóma
sjálfstætt, án þess þó að vera hróp í eyðimörkinni því túlkandinn svarar
henni.
Eins og fyrr sagði eru hugmyndir þessar um umgengni við bókmennta-
texta fengnar að láni hjá franska fræðimanninum Tzvetan Todorov. Heiti
bókar hans mætti þýða á íslensku „Gagnrýni gagnrýninnar“. Hann rekur
þar hugmyndir nokkurra áhrifamanna í bókmenntum á tuttugustu öld,
tekur afstöðu til þeirra, og setur fram í lokin áðurnefnd viðhorf sín til
bókmenntarýni á grundvelli þessarar afstöðu. Kallar hann þau „critique
dialogique" eða samræðurýni.
Áður en vikið verður nánar að hugmyndum Todorovs skal fræða lesendur
nokkuð um manninn. Hann fæddist árið 1939 í Sófíu í Búlgaríu, en settist að
í Frakklandi á námsárum sínum, þar sem hann skrifaði doktorsritgerð undir
leiðsögn Roland Barthes. Þrátt fyrir tiltölulega ungan aldur, á hann að baki
alllangan feril sem einn af fremstu fræðimönnum í Frakklandi á sviði
bókmennta og málvísinda.1 Raunar er hann ekki aðeins þekktur í Frakklandi
heldur um allan heim, einkum fyrir framlag sitt til formgerðargreiningar á
frásögnum eða frásagnarfræði. Hér á landi mun hann sennilega þekktastur
fyrir lítið rit sem hann samdi um hryllingsbókmenntir.2
Um miðjan áttunda áratuginn fór hann að fást við hugmyndasögu. Hann
tók sér fyrir hendur að rannsaka sögu þess hvernig menn hafa hugsað um
tákn í aldanna rás. Upphaflega fór hann að lesa gömlu höfundana til að leita
að hugmyndum sem enn væru nothæfar þeim sem fást við táknfræði-
rannsóknir í dag, en komst að því að hugmyndir nútímamanna um táknið
væru síður en svo sjálfgefnar, að þær hefðu ekki sprottið af engu. Þorra
1 Meðal helstu rita hans má nefna Poétique de la prose (1971 og 1978), og
Dictionnaire encyclopédique des sciences du langage (1972), sem hann skrifaði
með O. Ducrot. Á ensku heita þau Poetics of Prose (1976) og Encyclopedic
Dictionary of the Sciences of Language (1979) og komu út hjá Cornell University
Press.
2 Introduction d la littérature fantastique (1970). Á ensku heitir hún The Fantastic:
A Structural Approach to a Literary Genre (Cornell University Press, 1970).