Skírnir - 01.04.1991, Page 45
SKÍRNIR
TIL AÐ MÁLA YFIR LITLEYSI DAGANNA
39
samleiki“ fyrir þann tíma sem Jóhann orti „Söknuð“. Þetta orð þarf
ekki að vekja sérstaka eftirtekt vegna þess hve afleiðslan af lýsingar-
orðsendingunni ,,-leg(ur)“ í nafnorðsendinguna ,,-leiki/-leikur“ er
þjál og algeng. Samt er freistandi að spyrja hvort að baki þessa orðs
glitti í samstofna þýskt orð sem megi hafa vakið hugrenningatengsl
skáldsins við „undursamleika" á íslensku. I hugann kemur þá fyrst af
öllu orðið „Wunderlichkeit“.
I Islenskri samheitaorðabók1 er lýsingarorðið „undursamlegur"
gefið upp sem samheiti orðsins „unaðslegur". „Undursamleiki" er
ekki í bókinni en ætti þá samkvæmt þessu að þýða „unaður“.
„Wunderlichkeit“ er í Þýzk-íslenzkri orðabók eftir Jón Ófeigsson2
þýtt sem „kynleiki, undur“ og stenst sú þýðing sé hún borin saman
við þýskar orðabækur.3
Af bréfum Jóhanns má sjá að hann bregður oft fyrir sig þýskum
orðum og orðasamböndum. Á þeim tíma sem hann yrkir „Söknuð“
viðurkennir hann að þýsk tunga liggi sér léttar en íslenska.4 Er fjarri
lagi að ætla að Jóhann hafi seilst til orðsins „undursamleiki" í íslensku
til að tákna merkingu þýska orðsins „Wunderlichkeit" án þess að
hirða um (eða gera sér grein fyrir) að „undursamlegur“ á íslensku
þýðir ekki það sama og „wunderlich" á þýsku? Samkvæmt því
hlyti eignarfallseinkunnin „undursamleikans“ aðra, eða a.m.k. víðari,
merkingu en venjubundinn skilningur býður. Sé um að ræða enduróm
á „Wunderlichkeit“ er „þrotlaus brunnurinn" í „Söknuði“ „undar-
legur“ en ekki „unaðslegur". Slík merking slær hreinni samhljóm við
ófullburða og framandi kenndir kvæðisins og stendur mun nær
expressjónískum aldarhætti.
2) Sundrað sjálf. „Söknuður" á það sameiginlegt mörgum öðrum
expressjónískum ljóðum að hafa mælanda með sundrað sjálf. Hann
skynjar ýmislegt án þess að vita til fullnustu hvað það er; augun eru
haldin, hjörtun trufluð. Það er ekki einn mælandi sem skynjar og
1 Ritstjóri: Svavar Sigmundsson. Reykjavík 1985.
2 Reykjavík 1953.
3 Sjá t.d. Gerhard Wahrig: Deutsches Wörterbuch. Berlin 1975: „wunderl.
Beschaffenheit, Seltsamkeit; wunderl. Wesen“ - og Duden (8). Mannheim 1972:
„Seltsamkeit, Spleen".
4 Skúli Þórðarson, s. 19: „[...] til þess að þú fáir séð, hvernig ég fer með þýska
tungu, sem nú orðið liggur mér léttar en mitt eigið mál.“