Skírnir - 01.04.1991, Blaðsíða 206
200
TORFI H. TULINIUS
SKÍRNIR
þessara hugmynda hafa þeir þegið í arf og vita ekki að sumar þeirra hvíla á
hugmyndafræðilegum grunni, sem Todorov var ekki tilbúinn að samþykkja.
Þess vegna fannst honum nauðsynlegt að rekja sögu þessara hugmynda, allt
frá dögum Ágústínusar fram til okkar daga.1
Todorov varð fyrir miklum áhrifum frá verkum rússneska bókmennta-
fræðingsins Mikhails Bakhtins, eftir að þau fóru að berast vestur yfir
járntjald. Árið 1981 gaf hann út bók um þennan merka hugsuð, sem heitir
Mikhaíl Bakhtine ou leprincipe dialogique (Bakhtin og samræðulögmálið).2
Bakhtin er að hans mati einn merkasti hugsuður á sviði mannlegra fræða
sem fram hefur komið á þessari öld, og á hann þá m.a. við hugmynd hans
um margraddað eðli bókmennta, einkum skáldsögunnar.
Bók Todorovs sem hér er til umfjöllunar er um bókmenntarýni eins og
hún hefur verið stunduð á tuttugustu öld. Hún er rituð í tvenns konar
tilgangi, í fyrsta lagi til að skoða ýmislegt af því sem hefur verið hugsað og
ritað um bókmenntir og bókmenntarýni á tuttugustu öld, og reyna að
komast nær því hvernig réttast sé að hugsa um þessi fyrirbæri, í öðru lagi til
að athuga hvernig helstu hugmyndakerfi aldarinnar koma fram í skrifum
þessara hugsuða. En Todorov er ekki aðeins að fást við bókmenntarýni,
heldur einnig við stærri og veigameiri spurningar. Hann orðar það sjálfur á
eftirfarandi hátt:
Um leið og ég skoða í þessari bók merkingu nokkurra ritverka um
bókmenntarýni, velti ég því fyrir mér hvernig hægt sé að verjast
tómhyggju, án þess þó að hætta að vera trúlaus. (bls. 8)
Todorov er því einnig að fjalla um mannleg gildi og forsendur þeirra í guð-
lausum heimi. Hann telur að ríkjandi viðhorf til bókmennta og bók-
menntarýni séu ekki sjálfgefin heldur að þau eigi rætur, án þess að við vitum
endilega af því, í hugmyndafræði sem hefur einnig fætt af sér einstaklings-
hyggju, afstæðishyggju og tómhyggju. Endurskoðun á þessum viðhorfum er
því jafnframt endurskoðun á þeim hugmyndalega grunni sem mannleg fræði
hvíla á.
Todorov gefur sér vissar forsendur. Sú fyrsta er sú breyting sem átti sér
stað í sögu túlkunar þegar hollenski heimspekingurinn Baruch de Spinoza
1 Rit sem út komu eftir hann á þessu tímabili heita Théories du Symbole (1977),
Symbolisme et interprétation (1978) og Les Genres du discours (1979). Á ensku
heita þau Theories of the Symbol (1984), Symbolism and Interpretation (1982),
sem út komu hjá Cornell University Press og Genres of Discourse (1990), sem var
gefin út af Cambridge University Press.
2 Á ensku heitir hún einfaldlega Mikhail Bakhtin og var gefin út af University of
Minnesota Press 1984.