Skírnir - 01.04.1991, Blaðsíða 253
FREGNIR AF BÓKUM
The Anthropology of Iceland. Ritstjórar E. Paul Durrenberger og Gísli
Pálsson. Iowa City, Iowa: University of Iowa Press 1989.
Mannfræði, sem kerfisbundin leit skilnings á þjóðfélagi og menningu, snerist
framanaf mest um „frumstæðar" þjóðir, en á síðustu áratugum hafa mann-
fræðingar verið jafn iðnir við Vesturlönd og önnur. Bókin sem hér er kynnt
er eitt dæmi þessarar viðleitni. Hún er afrakstur ráðstefnu sem ritstjórarnir
stóðu fyrir árið 1987, og gefur mynd af því starfi sem mannfræðingar
víðsvegar að hafa unnið varðandi Island. Var ráðstefnan fyrsta tækifæri
þessara fræðimanna til að koma saman og skiptast á skoðunum, ná mynd af
og vinna úr því sem liggur að baki, og að kynnast nýjum rannsóknum frá
fyrstu hendi. Er slíkt ómetanlegt fyrir fræðimenn á jafn ungu og fámennu
sviði og mannfræði Islands.
I inngangskafla rekja ritstjórarnir bakgrunn viðfangsefnisins; kynni
Islendinga af öðrum þjóðum, skrif erlendis og á Islandi á fyrri tímum um
þjóðfélag og menningu, upphaf mannfræðilegrar umræðu hérlendis, og
skrif mannfræðinga um muninn á greiningu innlendra og erlendra fræði-
manna í ljósi þeirrar stóru spurningar hvað teljist raunhæf lýsing þjóðfélags
og/eða menningar. Bókinni er skipt í fjóra hluta: hugmyndafræði og breytni;
sifjar og kynferði; menning, stétt og þjóðerni; og þjóðveldistíminn. I fyrsta
hlutanum eru þrjár greinar. Gísli Pálsson og Paul Durrenberger rekja og
greina breytingar í fiskveiðum og hugmyndum um fiskni. Greining þeirra á
sambandi þjóðfélags og menningar og umræða um gildi alþýðuskýringa
snúast um klassísk viðfangsefni mannfræðinga. Darryl Wieland ræðir
hugmyndir Islendinga nútímans um dulræn öfl, og leiðir ýmis rök að því að
um þrjú viðmið sé að ræða. Að miklu leyti miðast sú flokkun við þjóð-
félagsstöðu, sjálfskennd og afstöðu til trúarbragða. Síðan skrifar Haraldur
Ólafsson um hugarheim refaskytta. Ber greiningu hans í ýmsu saman við
athuganir Gísla Pálssonar og Paul Durrenbergers á hugmyndum íslenskra
smábænda fyrri alda um fiskni, og við það sem Darryl Wieland skrifar um
alþýðuskýringar á dulrænum öflum, auk þess sem Haraldur finnur ýmislegt
til samanburðar í svokölluðum frumstæðum trúarbrögðum.
I öðrum hluta greinir George W. Rich frá rannsóknum sínum og annarra
á sifjakerfi Islendinga. Erlenda fræðimenn greinir á um ýmislegt varðandi
eðli og mikilvægi sifja í þjóðfélaginu, og telur Rich að innlendir fræðimenn
gætu varpað ýmsu nýju fram, bæði um viðfangsefnið og hvað varðar kenn-
ingar. Síðan koma tvær greinar um konur; Sigríður Dúna Kristmundsdóttir
rekur sögu íslenskra kvennahreyfinga og breytilegt viðhorf þeirra til valds í
ljósi hugmynda um stöðu kvenna gagnvart körlum, og Inga Dóra Björns-
dóttir fjallar um samskipti íslenskra kvenna við erlenda hermenn í og eftir
Skírnir, 165. ár (vor 1991)