Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2005, Blaðsíða 76

uð á upplýsingaöld var ráðandi í ritskýringu biblíufræða allt til tíma bók-
menntarýninnar á síðasta aldarfjórðungi tuttugustu aldar. Hugmyndir um
munnlegar geymdir eru ævinlega tengdar einhvers konar sögulegum veru-
leik (t.d. meintum vitnum að atburðum eða félagslegu umhverfi og notk-
un27). En skiptir þessi skuggi hins ímyndaða sögulega umhverfis heimilda
að baki textum yfirleitt einhverju máli og getur texti vitnað um annað en
sjálfan sig eðli sínu samkvæmt?
Vitnisburðurinn er aðeins textinn
Þegar talað er um munnlegar hefðir í nýjatestamentisfræðum er einmitt ver-
ið að vísa í meintan sögulegan bakgrunn elstu hefðanna sem varðveittar eru
um Jesú frá Nasaret (einkum um dæmisögur hans, kraftaverk og ummæli)
og jafnvel sögurnar um örlög hans, píslarfrásögur Nýja testamentisins og
apókrýfra rita þess. Hugmyndir af þessum toga fylgja einfaldlega orðum
höfundar Lúkasarguðspjalls þegar hann segir í formála guðspallsins að
hann hafi varfærnislega yfirfarið allt það sem fært hafi verið í frásögur eft-
ir vitnisburði þeirra sem hafi verið „sjónarvottar og þjónar orðsins“ (Lk
1.1-4) til að greina nú nákvæmar frá því en ótilteknir forverar sínir.28 Engu
að síður vitnar Lúkas einnig til ritaðra heimilda í þessum sama formála (Lk
1.1,4).
Sagan um Jesú og örlög hans er þá ekki einasta frásögn ýmissa höfunda
í frumkristnu samhengi heldur og saga í einhvers konar sagnfræðilegum
skilningi rétt eins og Islendingasögur í huguin sagnfestumanna. Gengið er
út frá því að elstu heimildir um uppruna kristindómsins og forsprakkann að
baki hinum nýju trúarbrögðum (dæmisögur og ummæli Jesú) hafi með ein-
um eða öðrum hætti verið óskráðar (agrafa) og settar á blað eftir dauða hans
ýmist fyrst af einhverjum milliliðum milli þessara munnlegu geymda og
guðspjallahöfundanna eða þeim sjálfum.29 Jafnvel pfslarsaga Jesú er talin
27 Sjá t.d. Bjarni Guðnason, „Hryggjarstykki er samtíðarsaga ... Heimildir hans [þ.e. Eiríks Oddssonarj eru
því nær einvörðungu munnlegar," Fyrsta sagan, 72; Bultmann, eins og Gunkel, talaði um „Sitz im
Leben“ hinna ólíku bókmenntaforma, Geschiclue, 4.
28 Sjá t.d. Helmut Koester, Introduction to the New Testament, Volume II, History and Literature of Early
Cliristianity (Philadelphia, PA & Berlin: Fortress & de Gruyter, 1982), 83-86; einnig Clarence E. Glad,
Atökin um textann: Nýja testamentið og itpphaf kristni (Ritröð Grettisakademíunnar 1; Reykjavík: Grett-
isakademían og Háskólaútgáfan, 2004), 127 (um píslarfrásöguna).
29 Sjá t.d Helmut Koester, Ancient Christian Gospels: Their History and Development (London&Phila-
delphia, PA: SCM & Trinity Press Intemational, 1990), 31-43; einnig Clarence E. Glad en hann segir,
„Munnleg hefð varðveitir hina sameiginlegu minningu, ...,“ Atökin um textann, 61.
74