Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2005, Blaðsíða 119

Þá segir Hjalti, ‘Á hinn bóginn örlar ekki á því fagnaðarerindi sem Lúth-
er boðaði og gaf kirkju hans nafn (þ.e. hin evangelíska) og felst í friðþægj-
andi dauða og upprisu Krists syndugum mönnum til sáluhjálpar’ (bls. 128).
Sé Hjalti enn að miða við umfjöllun mína á bls. 171 er þetta alrangt, þar fjalla
ég líka um friðþægingu. Og almennt er þessi umsögn með öllu ómakleg því
að ég geri mér alveg sérstakt far um að minna á friðþæginguna (bls. 170,
171, 333, 338 og miklu víðar). Hitt er annað mál að andlegum og veraldleg-
um forystumönnum Islendinga var mjög tamt að minna á reiði Guðs og út-
skúfun um 1600 og allt fram um 1640 og var óhjákvæmilegt að gera því skil.
Hjalti skrifar enn, ‘Eins og á málum er tekið eru gamlar staðalmyndir og
fordómar frá dögum Páls Eggerts Ólasonar aðeins festar í sessi og er það
miður’ (bls. 128). Ekki skil ég á hvaða fordómum ég el því að ég er býsna
gagnrýninn á skrif Páls Eggerts. Hann var góður þjóðernissinni og einn
þeirra sem héldu fram söguskoðun sjálfstæðisbaráttunnar, sem svo er nefnd.
Það var skoðun hans að íslensk menning hefði lifað meðal alþýðumanna í
sveitum landsins á niðurlægingartímum og gert íslendingum kleift að við-
halda þjóðerni sínu og endurheimta frelsi sitt. Á tímabilinu sem markast af
heimsstríðunum á síðustu öld, þegar Páll Eggert samdi verk sín, var dýrkun
sveitamenningar algeng og ótti við spillingu og erlend áhrif í þéttbýli eru
meðal einkenna þessara tíma." Páll Eggert hafði ímugust á hinum ‘erlenda’
rétttrúnaði, fann honum ýmislegt til foráttu og var ekki einn um það. Því fer
fjarri að ég taki undir þessa skoðun. Um það getur Hjalti sannfærst með því
að lesa kafla minn um rétttrúnað við lok þáttar míns í sjöunda bindi af Sögu
íslands sem kom út í desember 2004. Þar fjalla ég lika rækilega um Pál
Eggert og skoðanir hans.
Hjalti finnur að því að lítt skuli fjallað hugmyndafræðilega um lútherska
rétttrúnaðinn eða guðfræði og trúarlíf Brynjólfs biskups Sveinssonar í um-
ræddu verki, Sögu Islands VI, en er of fljótur á sér, um þetta fjalla ég í Sögu
íslands VII. Skrif mín í þessum bindum mynda eina heild.
Sumt í verki mínu telur Hjalti vel gert en mat hans á því verður annars
að teljast neikvætt. Eg get ekki varist þeirri hugsun að hann hafi ekki kynnt
sér verkið nógu rækilega. Nákvæmari lestur hefði komið í veg fyrir þær
röngu staðhæfingar hans sem ég hef sýnt fram á og um leið stuðlað að
traustari ályktunum.
n
Ólafur Ásgeirsson: Iðnbylting hugarfarsins. Átök um atvinnuþróun á Islandi 1900-1940 (Sagnfræðirann-
sóknir 9, 1988). Sigríður Matthíasdóttir: Hinn sanni íslendingur. Þjóðerni, kyngervi og vald á Islandi
1900-1930 (Reykjavík 2004),! 13-172.
117