Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2005, Blaðsíða 103

Reyndar má halda því fram að biskupamir íslensku og þar með öll kirkj-
an í landinu hafi notið verulegs frelsis umfram það sem gerðist annars stað-
ar í Danaveldi og að þetta frelsi hafi verið í það minnsta óbeinlínis viður-
kennt. Það er til dæmis eftirtektarvert að Ludvig Harboe (1709-1783) sem
sendur var frá Danmörku til að koma skikki á kristindóminn hér í landi
gerði enga tilraun til að laga helgihaldið að Kirkjuritualinu frá 1685. Messu-
og sálmabók hans sem kom út 174212 er ekki sniðin eftir því og tekur reynd-
ar ekki heldur mið af tillögum biskupanna frá 1729.
Ef til vill gilti almennt það viðhorf sem fram kemur í formála Gísla bisk-
ups Magnússonar á Hólum sem hann skrifaði þegar Grallarinn kom út í
sinni síðustu útgáfu árið 1779. Þar segir hann Grallarann vera í samhljóðan
við Kirkjuritualið þó að hann sé það ekki. Til dæmis voru nokkrir hátíðis-
dagar sem lagðir höfðu verið niður með tilskipunum, enn tilgreindir í Grall-
aranum ásamt þeim sálmum sem syngja skyldi þar sem þeir voru haldnir.
Gísli skrifar um þetta efni:
„Þá Psalma sem bruukader hafa vered aa þeim, í Konunglegre Tilskipan af
26.0ctobris 1770. Allranaadugast afteknu Haatijdis og Helgi Dpgum, hefi ég
laated aa sijnum tilheyrilegum Stpdum kirra vera eins og nærst, þeim til
Gudrækilegrar Idkunar, er sijna Andagt bruuka vilja i Heima-Hwsum; a
hveriu vona, enginn med rettu steite sig, en sijdur nockur ætle slijka rett-
skickada Idkun til Saaluhiaalplegrar Uppbyggingar, strijda í hinu minnsta
mooti Konunglegrar Haatignar Allranaadugasta Tilgaange“.13
Þegar Árni Þórarinsson,(1741-1787) Hólabiskup var í vígsluferð sinni í
Kaupmannahöfn 1783-84 14 kann hann að hafa vakið athygli yfirvalda á því
að enn gætti misræmis milli guðsþjónustuhefðarinnar á íslandi og annars-
staðar í Danaveldi. Hann hafði áður skrifað ritgerð um ástand kirkna og
klerkdóms á íslandi sem út kom árið 1770 í Kaupmannahöfn.'5 Ekki er frá-
leitt að halda því fram að upplýsingar Árna hafi sett í gang það ferli sem
lyktaði með guðsþjónustuformi sálmabókarinnar frá 1801.
Ámi var vígður til biskups í Kaupmannahöfn 12. apríl 1784. Tólf dög-
um síðar skrifar General-kirke-inspections-kollegiet bréf til biskupanna
12 Sálmabók Harboes sem gefin var út á Hólum 1742 fékk nafnið Prestavilla. Ástæðan var fyrst og fremst
uppsetning bókarinnar, sem leitt gat presta í villu. Titill hennar bendir til að henni hafi verið ætlað að
leysa af hólmi bæði sálmabók og messubókina Grallarann. Sjá bókaskrá í lok greinannnar.
13 Grallarinn, ló.útgáfa. Hólum 1779.
14 Jón Halldórsson, 1903,224
15 Hannes Þorsteinsson, iS-39.Ritgerðin heitir: Velmente Tanker om geistlig Gavmildhed.
101