Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2005, Blaðsíða 115

félagssaga kom ma. fram í fyrstu sem mótvægi við eða uppreisn gegn
venjubundinni stjómmálasögu um kónga og stríð, þar sem persónur vom oft
taldar ráða gangi sögunnar og atburðir voru raktir, stundum án sýnilegs til-
gangs. Félagssaga var á hinn bóginn látin snúast um formgerðir (strúktúra)
samfélagsins og ópersónuleg öfl og var fyrir löngu gagnrýnd fyrir að iðk-
endur hennar slepptu að fjalla um fólk af holdi og blóði eða skýra gang mála
með atburðarakningu. Við þessu hafa iðkendur félagssögu almennt brugðist
með því að taka dæmi um einstaklinga og sýna þá í réttu umhverfi takast á
við mikilvæg vandamál en hinir sömu iðkendur hafa gætt þess að missa þó
ekki sjónar á félagssögulegu samhengi og þróunarlínum. Þetta er það sem
ég þykist vera að gera í Sögu Islands VI og Hjalta á að vera fullkunnugt um
sjónarmið mín um félagssögu.6 Og þess má geta að Saga íslands VI hefur
fengið lof á prenti frá málsmetandi manni fyrir það að þar séu hugarfars-
sögu gerð góð skil.7
Hjalti ber kafla minn um siðbreytinguna saman við skrif um sama tíma-
bil í Kristni á Islandi og segir að þau bæti ‘litlu við fyrri þekkingu’ og séu
mun hefðbundnari en skrifin í því ágæta verki. Bágt á ég að sjá að þetta
standist og má benda á að ég tek mat á Jóni Arasyni til gagngerrar endur-
skoðunar. Samanburður við Kristni á Islandi um þessi atriði er ófær því að
barátta Jóns Arasonar verður utan gátta í verkinu og farið er undarlega hratt
yfir atburði áranna 1537-1551. Hefði verið mikilvægt að endurmeta fram-
göngu Jóns gegn siðbreytingunni, stefnu hans, stöðu og áhrif og skilning
seinni tíma manna á honum. Það er ekki gert í Kristni á Islandi en hins veg-
ar í Sögu íslands VI. Ef þetta er afleiðing þess að gera sem minnst úr per-
sónu- og atburðasögu í Kristni á íslandi er óhætt að segja að furðulangt sé
gengið og ekki hafi vel til tekist.
Eftir að Hjalti hefur sagt að skrif mín um siðbreytinguna bæti litlu við
fyrri þekkingu og séu hefðbundin, tekur hann til við að rekja nýjungar í
texta mínum og finnur að þeim. Með nokkrum fyrirvörum nefni ég að Páll
Vigfússon, síðar lögmaður (d. 1570), kunni að hafa verið upphafsmaður
lútherskra siða á Islandi og virðist jafnvel hafa verið hugsjónamaður. Hann
hafði kjöt á borðum á föstudegi árið 1532 eða fyrr og neitaði að láta af þess-
6 Sjá Agnes S. Amórsdóttir, Helgi Þorláksson: „Saga heimilis á miðöldum. Inngangur.“ Islenska söguþing-
ið 28. - 31 maí 1987. Ráðstefnurit I. Ritstj. Guðmundur J. Guðmundsson, Eiríkur Bjömsson (1998), 31-
44, sjá einkum um ofangreind sjónarmið bls. 32-5. Þetta er efni frá málstofu þar sem Hjalti átti líka efni;
framlag okkar Agnesar var sent þátttakendum og lagt fram fjölritað.
7 Gísli Gunnarsson, „Sagnfræðirannsóknir og söguleg þjóðemisstefna." Saga XLII (2004), 155-6.
113