Skagfirðingabók - 01.01.1983, Qupperneq 113

SKRIFTARKUNNÁTTA UM 1840
öldum, að iðkaðar hafa verið skriftir víðast hvar um byggðir
hérlendis. Til þess bar jafnframt nokkra nauðsyn, þar sem
kirkjunnar menn einokuðu allt prentverk fram yfir 1770, og fátt
eitt var gefið út af veraldlegum bókmenntum.
Fyrir áhrif frá iðnbyltingunni miklu, sem víða var tekið að
gæta um 1800, komu fram hugmyndir um almenna skóla fyrir
æskufólk, þar sem m. a. færi fram kennsla í rituðu máli. Innan
Danaveldis risu þess háttar skólar fyrst í borgum og ýmsum
stærri bæjum, en engar breytingar urðu um sinn í dreifbýli, þar
sem enn ríkti jafnvægi hins kyrrstæða bændasamfélags.
Hinar nýju hugmyndir, sem til umræðu voru í fræðslumálum
í Kaupmannahöfn á fyrstu áratugum 19. aldar, fóru ekki fram-
hjá íslenzkum menntamönnum. I Reykjavíkurkaupstað var
stofnaður barnaskóli 1830, er síðan var lagður niður 1848, þar
sem ekki þótti grundvöllur fyrir slíku skólahaldi — og til
þessara hræringa er einnig að rekja fyrstu málaleitan, er varðar
könnun á skriftarkunnáttu landsmanna.
Arið 1838 bar Jónas Hallgrímsson fram þá tillögu á fundi í
Kaupmannahafnardeild Hins íslenzka bókmenntafélags, að
kosin yrði nefnd til að undirbúa Islandslýsingu, sem tæki til
flestra þátta, er vörðuðu land og þjóð. Þessari tillögu var vel
tekið og kosnir fimm menn til að vinna að framgangi málsins.
Þeir voru, ásamt Jónasi, Finnur Magnússon, Konráð Gíslason,
Brynjólfur Pétursson og Jón Sigurðsson. Nefndin kom sér
saman um að láta semja sýslu- og sóknalýsingar yfir allt landið
og útbjó af því tilefni fjölmargar spurningar, er síðan voru
sendar viðkomandi embættismönnum í boðsbréfi 1839. Af 70
spurningum, sem lagðar voru fyrir prestana, eru það 2, nr. 59
og 60, sem víkja að ritfærni almennt. Þær eru þannig: Hve
margir eru þar (í sókninni) skrifandi? Aldur og kyn þeirra, sem
ekki eru skrifandi.
Hér mun gerð grein fyrir þeim svörum, sem bárust við um-
ræddum spurningum úr hinum 14 sóknum Skagafjarðarpró-
fastsdæmis. Þau eru rakin úr hverri sókn, að vestan frá utan-
111