Skírnir - 01.09.2004, Page 8

er lend is. Mér vit an lega hef ur ekki ver ið fjall að mik ið um þenn an
þátt í lífi Ís lend inga á 16. og 17. öld og vissu lega eru heim ild ir oft
af skorn um skammti en þó má gera sér nokk uð glögga mynd af
ýmsu sem að tungu mála kunn áttu Ís lend inga lýt ur ef safn að er
sam an upp lýs ing um úr ólík um heim ild um og þær born ar sam an.
Ekki er hér um að ræða yf ir grips mikla rann sókn á þessu sviði hel-
d ur ein ung is til raun til að vekja at hygli á þeim mik il væga þætti í
lífi Ís lend inga sem var for senda þess að þeir gætu átt eðli leg sam -
skipti við er lend ar þjóð ir á ólík um svið um mann lífs. Í því sem hér
fer á eft ir verð ur fjall að um hvert tungu mál fyr ir sig sem vit að er
að Ís lend ing ar, bú sett ir á Ís landi, höfðu ein hver kynni af á þessu
tíma bili.
Lat ína
Gera má ráð fyr ir því að með kristni hafi ein hver lat ínu kunn átta
fljót lega borist til Ís lands en hvern ig sú þró un hef ur ver ið er ekki
með öllu ljóst né hversu góð um tök um Ís lend ing ar náðu á lat ínu
á mið öld um. Vit að er að sam in voru sagna rit á lat ínu hér á landi á
þess um tíma, sem því mið ur hafa glat ast, en varð veitt er ým is legt
ann að efni sem ber vott um veru leg kynni af lat ínu.2 Í mörg um
heim ild um er lat ínu kennslu get ið en hvort sú kennsla hef ur ver ið
óslit in all ar mið ald ir er óvíst og ekki er ólík legt að í henni hafi ver -
ið bæði hæð ir og lægð ir. Ein slík lægð virð ist hafa ver ið um alda -
mót in 1500. Varð veitt er brot úr ævi sögu Jóns Ara son ar (um
1484–1550) bisk ups sem ókunn ur höf und ur rit aði á lat ínu um
alda mót in 1600, að talið er, og er þar minnst á lat ínu kunn áttu Ís -
lend inga um það leyti þeg ar Jón Ara son var að al ast upp.3 Er því
ein fald lega hald ið fram að ein ung is einn mað ur í hvoru bisk ups -
dæmi hafi kunn að lat ínu. Það er því eng in furða að lat ínu kunn átta
Jóns bisk ups hafi ver ið held ur bág bor in, ef hún þá var nokk ur,
eins og sum ir vilja ráða af orð um bisk ups sjálfs.4 Ög mund ur bisk -
sigurður pétursson292 skírnir
2 Jak ob Bene dikts son 1965. Sig urð ur Pét urs son 1996b: 274–77.
3 Ævi sögu brot ið: Bisk upa sög ur II 1878: 421–30.
4 Jóni Ara syni er eign uð eft ir far andi gam an vísa: „Lat ína er list mæt, / lög snar
Böðv ar. / Í henni eg kann / ekki par, Böðv ar. / Þætti mér þó rétt / þitt svar,
Böðv ar, / míns ef væri móð ur lands / mál far, Böðv ar.“ Ís lands þús und ár II 1947: