Skírnir - 01.09.2004, Page 10

að sér stjórn og kennslu í lat ínu skól un um, og því varð að sækja
hing að til lands Dani til þess að sinna þess um störf um fyrstu árin.
Sem frek ari dæmi um hve margt er á huldu varð andi mennt un
for ystu manna kirkj unn ar á Ís landi á þess um ára tug um má nefna
að marg ir ef uð ust mjög um mennt un Ólafs Hjalta son ar (um
1500–69) Hóla bisk ups og Gísli Jóns son (um 1515–87), þriðji lút -
erski bisk upinn í Skál holti, er ekki tal inn hafa kunn að lat ínu. Þetta
ástand breytt ist mjög með Guð brandi Þor láks syni (1542–1627)
sem var skóla meist ari í Skál holti á ár un um 1564–67 og síð an bisk -
up á Hól um í 56 ár, þ.e. frá ár inu 1571 til dán ar dæg urs árið 1627.
Guð brand ur hafði hlot ið hina bestu mennt un, með al ann ars við
Há skól ann í Kaup manna höfn, þar sem hann hafði meira að segja
not ið kennslu Niels Hemm ing sen (1513–1600), eins merkasta sið -
bót ar manns Dana.9 Í bréf um Guð brands bisk ups sem hann skrif -
ar Poul Mad sen (1527–90) Sjá lands bisk upi á átt unda ára tugn um
má sjá hversu annt bisk upi var um skóla hald ið og hversu mikl ir
erf ið leik ar hljóta að hafa ver ið við að koma kennsl unni í við un -
andi horf.10 Hvort nokkru sinni tókst að fylgja regl um kirkju skip -
an inn ar ná kvæm lega er óljóst. Hins veg ar má geta þess að árið
1632 þreyttu þrír ís lensk ir ný stúd ent ar inn töku próf við Há skól -
ann í Kaup manna höfn. Marg ir Dan ir stóð ust ekki þetta próf en
Ís lend ing arn ir stóð ust all ir.11 Af þessu má draga þá álykt un að á
þess um tíma hafi lat ínu skól arn ir ís lensku ver ið þess megn ug ir að
veita nem end um sín um þann und ir bún ing sem nauð syn leg ur var
til þess að hefja há skóla nám í Kaup manna höfn og hef ur það ekki
síst ver ið mönn um eins og Guð brandi Þor láks syni, Oddi Ein ars -
syni (1589–1630) Skál holts bisk upi og Arn grími Jóns syni (1568–
1648) lærða að þakka að svo glæsi leg ur ár ang ur náð ist í lat ínu -
kennslu á Ís landi á ekki lengri tíma.
Þessi aukna lat ínu kennsla skil aði mikl um ár angri. Á þessu
tíma bili óx notk un lat ínu jafnt og þétt eins og með al ann ars má
marka af þeim skrif um sem varð veitt eru eft ir Ís lend inga, og má
þar nefna sendi bréf, vitn is burði, testimon ia, kveð skap, ým iss kon -
sigurður pétursson294 skírnir
9 Arn grím ur Jóns son 1630: 29.
10 Guð brand ur Þor láks son 1919–42: 40–42, 75–81, 124–25, 160–64.
11 Jen sen 1982: 149.