Skírnir - 01.09.2004, Page 18

en af bréfa skipt um Ole Worm við Ís lend inga á fyrri hluta 17. ald -
ar má ráða að Ís lend ing ar hafi yf ir leitt kos ið að skrifa hon um á lat -
ínu, þar sem ein ung is einn bréf rit ari, Gísli Magn ús son (1621–96)
sýslu mað ur á Hlíð ar enda, skrif ar hon um bæði á lat ínu og á dönsku
og er erfitt að sjá hvað hafi ráð ið vali hans á tungu máli.26 Af orð -
um Brynj ólfs bisk ups Sveins son ar má greini lega sjá að á sjö unda
ára tug 17. ald ar hafi fáir Ís lend ing ar get að skrif að dönsku. Í bréfi
dag settu í Skál holti 25. apr íl 1668, sem Brynjólf ur bisk up send ir
Jak obi Bene dikts syni fó geta á Bessa stöð um, seg ir svo:
Her med bid eg hans frh. [fróm heit] ad af saka mig vid H. Comm end an -
tenn ad eg get nu hans vel byr dig heit ei til skrifad. Eg skrifa ei si alfur, enn
sa er ein genn her nu er dönsku skrif ar, enn eg voga ei hans vel byr dig heit
lata skrifa i js lensku, nema hann vilie leyfa.27
Ef ástand ið var slíkt á mennta setr inu í Skál holti er varla hægt að
ímynda sér að sá hóp ur Ís lend inga sem telj ast mátti sendi bréfs fær
á dönsku hafi ver ið fjöl menn ur. Þó eru til frá svip uð um tíma
kvæði á dönsku eft ir þann mikla lær dóms mann Þórð Þor láks son
(1637–97), síð ar bisk up, svo og Jón (um 1643–1712) bróð ur hans,
síð ar sýslu mann í Beru nesi, og einnig bréf frá Jóni Ólafs syni
(1593–1679) Ind íafara, en þar sem ekki er ger legt að úti loka að þeir
Jón arn ir hafi not ið ein hverr ar að stoð ar er vara samt að draga of
mikl ar álykt an ir af skrif um þeirra.28
Á hinn bóg inn virð ast marg ir Ís lend ing ar, bæði á síð ari hluta
16. ald ar og á 17. öld, hafa haft næga kunn áttu í dönsku til að þýða
úr henni. Til vitn is um það eru þýdd verk á ís lensku bæði á prenti
og í hand rit um. Eitt mesta vanda mál sem blasti við sið bót ar mönn -
um var skort ur á kristi legu les efni á ís lensku til að upp fræða jafnt
lærða sem leika sam kvæmt kenni setn ing um Lút ers. Þeg ar fyr ir
miðja 16. öld voru menn á Ís landi sem höfðu bæði kunn áttu og
kjark til þess að hefj ast handa við úr bæt ur á þessu sviði, enda varð
sigurður pétursson302 skírnir
26 Worm 1948. Þar eru prent uð átta bréf frá Gísla Magn ús syni til Ole Worm frá
ár un um 1642–49 (bls. 142–64). Tvö þeirra eru að meg in hluta skrif uð á dönsku
(bls. 159–64).
27 Brynjólf ur Sveins son 1942: 233.
28 Jón Ólafs son 1908–1909: 381–83; Sig urð ur Pét urs son 1998b: 241–46.