Skírnir - 01.09.2004, Side 68

þéna hnífjafnt. Reynd ar þurfa menn ekki að vera jafn að ar sinn ar til
að vera for skrift ar menn. Það gæti hugs ast að menn vildu beita
þeirri for skrift að þeir gáf uð ustu ættu að græða meira en aðr ir.
Vand inn er sá að slík ar for skrift ir eru vart sam rým an leg ar frjálsu
sam fé lagi. Ger um okk ur í hug ar lund sam fé lag þar sem tekjum sé
dreift í sam ræmi við gáf ur. Hugs um okk ur líka að fokrík ur gáfu -
mað ur kjósi að arf leiða þroska heft an mann að eig um sín um. Fyrir
vik ið yrði sá þroska hefti jafn rík ur og þeir gáf uðu. Þetta brýt ur
gegn for skrift gáfu manna sam fé lags ins. Sam fé lag ið yrði ann að -
hvort að gef ast upp á for skrift inni eða beita þann þroska hefta
valdi, svipta hann arf in um (Nozick 1974: 155–160). Þetta dæmi er
mín eig in smíð, hið næsta reynd ar líka en það er stað færsla á frægu
dæmi Nozicks. Hugs um okk ur að þús und ir manna borgi
aðgangs eyri að tón leik um Bjark ar. Mál um er svo hátt að að miða -
kaup end ur leggja hluta að gangs eyr is ins í sér staka skrínu sem
merkt er Björk. Þessi hluti eyr is ins renn ur beint í vasa Bjark ar og
það vita miða kaup end ur. Eng inn er neydd ur til að reiða fé af
hendi, menn fara á tón leik ana af fús um og frjáls um vilja. Af leið -
ing arn ar verða þær að söng kon an græð ir á tá og fingri. Þá skera
sós í alist ar upp her ör gegn ósóm an um og benda á að ríki dæmi
Bjark ar sé ekki í sam ræmi við for skrift jafn að ar stefn unn ar. Þeir
krefj ast þess að Björk verði skatt lögð til þess að þeir verst stæðu
megi lifa. En í raun réttri eru þeir að skikka Björk til að vinna þeg-
n skyldu vinnu til að jafna kjör in. Það þýð ir að hún er ein göngu
not uð sem tæki til að ná vissu tak marki, því að bæta kjör annarra.
Þetta brýt ur gegn hinu óskil yrta boð orði (hinu „kategóríska
impera tívi“) sem Immanu el Kant setti fram (Nozick 1974: 32). Ein
hlið þess er eft ir far andi und ir boð orð: Breyttu þannig að þú kom -
ir aldrei fram við mann eðlið, hvort sem það er í per sónu þín sjálfs
eða per sónu allra ann arra, ein ung is sem tæki held ur ávallt um leið
sem tak mark (Kant 2003: 153).
Nozick tel ur stefnu sína í anda kant verskr ar skyldusið fræði og
held ur áfram með hlið stæð dæmi eins og því sem heim fært var
upp á Björk. Sé rétt að skatta hana ómög um til fram drátt ar má
fullt eins rétt læta að hún sé neydd til að láta af hendi líf færi við
fólk sem myndi hrökkva upp af ella. Því hlýt ur hver sá sem er and-
stefán snævarr352 skírnir