Skírnir - 01.09.2004, Page 86

geisa. Ör ygg is gæsla og heilsu gæsla skar ast hér og hvar.
Ökum aft ur fyrstu níu braut irn ar: Á fjórðu braut báru fyr ir
augu rök semd ir Haworth gegn því að líkja lækn is þjón ustu við
rak ara iðn. Þær rök semd ir gerði ég að mín um, op in ber lækn is -
þjón usta er ekki ósam þýð an leg rétt látu sam fé lagi. Á sjöttu braut
sáum við að frelsi er sum part mátt ur. Vel ferð ar kerf ið get ur eflt
mátt manna til at hafna, t.d. með því að gera fötl uð um kleift að
taka þátt í sam fé lags líf inu. Féð sem tek ið er af skatt greið end um til
þess arna er hvorki meira né minna þýfi en fé skatt greið end anna
sjálfra. Við sáum nefni lega á fyrstu braut að stór hluti þess fjár sem
menn afla er illa feng ið. Ekk ert er held ur gegn því að skapa sam -
rétt indi handa fötl uð um, sam an ber það sem fyr ir augu bar á ní -
undu braut.
Áður en ég lýk þess ari rollu vil ég velta því fyr ir mér hvort
bjarga megi frjáls hyggj unni fyr ir horn með öðr um hætti en
Nozick ger ir. Eins og menn muna þá þarf mað ur ekki að vera lág -
marks rík is sinni til að vera frjáls hyggju mað ur. Skyn sam ur frjáls -
hyggju m aður gæti sagt: „Hvað sem skýja skrafi Ro berts Nozicks
líð ur þá get ur sam fé lag þar sem nán ast all ar tekj ur manna lenda í
skatta hít inni vart talist frjálst sam fé lag. Menn í slíku sam fé lagi
yrðu ölm usu menn, háð ir rík inu um brýn ustu lífs nauð synj ar
(nema svo ólíklega vilji til að all ir íbú ar sam fé lags ins væru marg -
fald ir mill ar!). Get ur nokk ur frjáls huga mað ur kall að slíkt sam fé -
lag „rétt látt“?“ Þessi rök færsla er alls ekki vit laus, eink um og sér í
lagi um mæl in um skýja skraf Nozicks. Reynd ar gæti hugs ast að
það ríki sem um ræð ir væri svo lýð ræð is legt að all ir tækju virk an
þátt í dreif ingu skatt fjár. Lík urn ar á slíku í flókn um stór sam fé lög -
um nú tím ans eru ekki ýkja mikl ar. Það eru kannski ögn meiri lík -
ur á að bjarga megi frjáls hyggj unni með nytja stefnu af „forg angs -
rað ar gerð inni“ (prefer ence ut ilit ari an ism). Sam kvæmt þess lags
nytja stefnu er sam fé lag gott ef það gef ur sem flest um ein stak ling -
um kost á að ná sem flest um af sín um mik il væg ustu mark mið -
um.32 Hugs ast gæti að frjálst mark aðs kerfi gegni þessu hlut verki
bet ur en önn ur hag kerfi. Hér yrði frjáls hyggju mað ur inn að slá
stefán snævarr370 skírnir
32 Stutta lýs ingu á þess ari kenn ingu má finna hjá Krist jáni (1992: 74–75).