Skírnir - 01.09.2004, Page 96
mál sem ekki var danska. Danska hafði ver ið rík is mál og skáld ið
Arne Gar borg orð aði það svo að Norð menn hefðu menn ing ar -
tungu sem ekki var norsk og norskt mál sem ekki var menn ing ar -
tunga. Til að bæta úr þessu var unn ið að því að búa til nýtt norskt
rit mál, nýnorsku, sem stóð nær mál notk un norskr ar al þýðu en hið
danska yf ir stétt ar mál. Þetta var meira en að segja það, því marg ir
voru hall ir und ir dönsku eða norskt af brigð ið af henni (riksmål),
og enn er deilt um stöðu nýnorsku og bók máls hvors gagn vart
öðru. Haugen tal ar í þessu sam bandi um val á við miði eða miðli
(code sel ect ion) sem lið í mál stöðl un ar ferli. Spurn ing in er hvaða
málaf brigði á að velja. Og það var ekki bara í Nor egi sem þetta var
álita mál. Það var t.d. lengi vel ekki á hreinu í Þýska landi hvaða
við mið yrði ofan á sem þýskt rit mál. Þar stóð val ið á 16. öld milli
þess sem kall að var Luther deutsch sem var mál ið á Bibl íu þýð ingu
Lút ers og gemeines Deutsch sem var rit mál sem al gengt var að
nota á sunn an- og aust an verðu þýska mál svæð inu (sbr. Matt heir
2003).
Þeg ar til tek ið við mið öðl ast op in bera, jafn vel form lega eða
laga lega við ur kenn ingu, er tal að um stað al (stand ard). Þetta ger ist
t.d. þeg ar gefn ar eru út á bók lýs ing ar á við mið inu sem aðr ir eiga
að fara eft ir. Þetta kall ar Haugen codification, sem kalla mætti
skrán ingu á ís lensku. Hér gegna orða bæk ur auð vit að lyk il hlut -
verki, en einnig við tekn ar hand bæk ur, eins og mál fræði Björns
Guð finns son ar (1937/1958) hef ur gert hjá okk ur.
Til við bót ar þess um hug tök um Haug ens má hér geta þess að í
nú tíma um fjöll un um mál stýr ingu er gerð ur grein ar mun ur á
stöðu stýr ingu (stat us plann ing) og form stýr ingu (corpus plann ing).
Stöðu stýr ing lýt ur að hug mynd um og til burð um til að hafa áhrif
á stöðu mis mun andi tungu mála eða málaf brigða í sam fé lagi.
Þannig til heyr ir það stöðu stýr ingu að ræða um og ákveða að
hvaða marki á að nota ensku í vís ind um og mennta kerfi nú tím ans.
En enska sæk ir á eins og all ir vita, svo mik ið að t.d. á Norð ur lönd -
um er tal að um um dæm is missi (domænetab) heima tungn anna
gagn vart ensku. Form stýr ing in er nær því sem á Ís landi hef ur ver -
ið kall að mál rækt. Mál stjórn un eða mál rækt hér á landi hef ur fram
að þessu fyrst og fremst snú ist um form vand ann. Dönsku slett ur
kristján árnason380 skírnir