Skírnir - 01.09.2004, Side 97

voru illa séð ar og síð ar meir ensku slett ur. Inn tak ís lenskr ar mál -
stefnu hef ur ver ið að vernda og styrkja tung una, og er þá ekki síst
lit ið til þess að við halda sam heng inu í mál þró un inni, þ.e. tryggja
að form ið hald ist. Staða ís lenskr ar tungu í sam fé lag inu hef ur hins
veg ar ver ið býsna ljós fram að þessu og óum deild, og það nán ast
und ir skil ið að ís lenska sé mál Ís lend inga og ís lensks sam fé lags. En
á þessu er að verða breyt ing, og staða ís lensks máls gagn vart öðr -
um tung um, ekki síst ensku, verð ur meira áhyggju efni í ís lenskri
menn ing arpóli tík.5
Upp tök ís lensks rit máls
Þau fé lags mál fræði legu hug tök sem hér hef ur ver ið laus lega sagt
frá eiga að vera al gild og nýti leg um öll tungu mál og öll sam fé lög
jafnt og þar með hið ís lenska fyrr og síð ar. Og fróð legt er að skoða
upp tök ís lensks rit máls í þessu ljósi. Að vísu hafa sum ir hald ið því
fram að eig in leg mál stýr ing eða mál stöðl un eigi sér varla stað
nema í há þró uð um sam fé lög um, þar sem rit mál er not að. En rit -
máls sam fé lög eru þó ekki þau einu sem tek ið geta upp á því að líta
á mál ið sem við fang sem hægt er að meta og skipu leggja.
Ég hef hald ið því fram (2002, 2003b) að fyr ir eig in lega ritöld
hafi þró ast með Ís lend ing um og Norð mönn um við mið sem að
vissu marki mætti líkja við staðl að rit mál í nú tím an um, munn leg -
ir laga text ar og kveð skap ur sem hafi gegnt svip uðu hlut verki og
fyr ir mynd ar text ar á ritöld. Það hafi með öðr um orð um ver ið til
ein hvers kon ar við mið sem menn gátu treyst á sem rétt. Þetta er
líka, sam kvæmt því sem Finn ur Jóns son tel ur (1921), það við mið
sem gilti fyrir rúna á letr an ir með yngra staf rófi. Í þessu sam bandi
má enn styðj ast við hug tak úr smiðju Haug ens, sem hann nefn ir
ela boration en mætti e.t.v. kalla þró un eða rækt un á ís lensku (sbr.
hug mynd ir Ís lend inga um mál rækt sem varð veislu og efl ingu).
Þeg ar ritöld hófst hafði mál ið ver ið not að og þró að um all langt
„á vora tungu“ 381skírnir
5 Sbr. t.d. eft ir far andi um mæli Guðna El ís son ar í við tali í Les bók Morg un blaðs ins
13. des em ber 2003: „Ann ars tel ég að helsta ógn ís lensk unn ar nú til dags sé
tungu mála kunn átta lands manna. Þeg ar fólk er flest far ið að tala tvö eða þrjú
tungu mál virð ist ef til vill ekki vera nein ástæða til að þýða er lenda texta.“