Skírnir - 01.09.2004, Page 98

skeið í skáld skap, laga máli og á rúnarist um. Eins og ég bendi á í
til vitn aðri grein frá 2002 má nota þessa túlk un til að út skýra þá
stað reynd, sem hlýt ur að telj ast merki leg, að ekki virð ist hafa ver -
ið neitt vafa mál (t.d. í aug um Fyrsta mál fræð ings ins) hvaða við mið
skyldi velja þeg ar rita átti á ís lensku. Sag an sýn ir okk ur að rit mál
verða ekki til úr engu, ein hver að drag andi er nauð syn leg ur, en
vanda mál ið sem Þjóð verj ar stóðu frammi fyr ir á 16. öld og Norð -
menn á 19. og 20. öld hafði hér ver ið leyst fyr ir ritöld.
Heim ild ir sýna að það er ekki eins dæmi að slíkt ger ist og með -
vit und um mál farsefni og stöðl un máls er ekki bund in við það að
mál sé rit að. Til að mynda var sómalska ekki rit mál fyrr en langt
var lið ið á 20. öld ina, en eigi að síð ur var mál ið not að í kveð skap,
og um notk un þess giltu fast ar venj ur. Með al ann ars voru ort
kvæði sem þurftu að vera stuðl uð sam kvæmt ákveðn um regl um.
Og lengi vel voru Sómal ar treg ir til að nota mál sitt í við skipt um
eða í sam skipt um við aðra. Þar voru not uð önn ur tungu mál, svo
sem ar ab íska. Hlut verk sómölsku var sem sé af mark að og sér -
stakt.6
Hug mynd ir Ís lend inga um mál sitt
Val ið á við miði (í tækni legri merk ingu Haug ens) kom sem sé af
sjálfu sér í upp hafi ritald ar á Ís landi og í Nor egi; það var eins og
ein ung is eitt kæmi til greina (ólíkt því sem varð hjá Norð mönn um
á 19. og 20. öld). Og það var ekki ein ung is ljóst hvaða við mið
skyldi nota, held ur gerðu Ís lend ing ar sér ærið háar hug mynd ir um
þenn an mið il og töldu hann síst ómerk ari en lat ínu og grísku.
Snorri Sturlu son seg ir í prólógus Eddu að Óð inn hafi kom ið frá
Asíu, nán ar til tek ið Tróju. Hann hafi flust til Saxlands og skipu -
lagt ríki sitt að fyr ir mynd Tróju manna. Síð ar sett ist hann að í
kristján árnason382 skírnir
6 Sjá t.d. lýs ingu B.W. Andrzejewski 1963/1979, þar sem seg ir frá því að Sómal ar
hafi lengi ver ið treg ir til að gera mál sitt að rit máli. Um ástæð ur þess seg ir
Andrzejewski: „Som ali has alwa ys been used only for speech, and no dou bt this
gives the spea kers a sen se of exclusi veness, of cosiness and security in a pri vate
world to which for eigners have little access: in fact they have the advanta ge of
speak ing ‘off the record’ all the time.“ Árið 1973 tóku Sómal ar þó upp lat neskt
staf róf.