Skírnir - 01.09.2004, Side 102

elit ist ori enta tion“. Sem dæmi um hrein tungu hyggju af þess ari
gerð má nefna til hneig ing ar til þess að halda lat ínu hreinni af bar -
barisma, sbr. við leitni húman ist anna sem Gott skálk Þór grein ir
frá. Svip að ligg ur að baki til hneig ingu sem vart verð ur við nú á
tím um hjá þeim sem hafa gott vald á ensku að hneyksl ast á lé legri
ensku notk un hjá öðr um; menn hafa jafn vel sleg ið því fram að
vernda þurfi ensku gegn slíkri notk un þeirra (ekki síst út lend inga)
sem ekki kunna með hana að fara.
Á hinn bóg inn er að mati Thom as (sama stað) hrein tungu -
hyggja sem á ræt ur að rekja til óör ygg is, sem hann kall ar „xen o -
pho bic, et hnograp hic and reformist ori enta tion“. Þessi gerð snýst
um varn ir gegn „sterk ari“ að ila og ótta við að al þýð leg menn ing -
ar verð mæti glat ist. Menn berj ast þá fyr ir efl ingu og varð veislu
þess sem á heima á til teknu svæði gegn því sem sæk ir að. Hér
nefn ir hann bar áttu Tékka og Ung verja gegn þýsk um töku orð um
og óneit an lega hljóm ar þetta kunn ug lega í eyr um okk ar; bæði
minn ir það á bar áttu hér lend is á 19. og 20. öld gegn dönsku slett -
um og áköll um vernd gegn yf ir þyrm andi áhrif um ensk unn ar nú.
Og vafa laust hef ur hrein tungu bar átta Dana og Svía fyrr á öld um
gegn lat ínu og frönsku ver ið af þess um toga og með al nýnorsku -
sinna í Nor egi er þetta mjög áber andi.
En þótt hrein tungu hyggj an sé klof in í tvennt með þess um
hætti og birt ist í mis mun andi formi og við mis mun andi að stæð -
ur má gera ráð fyr ir að sam eig in leg ur þátt ur sé ein hvers kon ar
leið rétt ing ar til hneig ing eða full komn un ar árátta. All ir vilja tala
rétt mál og helst betra en aðr ir, eng inn vill láta gera grín að sér
fyr ir lé legt mál far. Gert er grín að þeim sem tala ensku vit laust
eða með skrýtn um hreim, og hleg ið er að þeim sem ekki kunna
að fara rétt með orða til tæki, hvort sem þau eru ís lensk eða ensk.
Þetta með öðru verð ur til þess að menn stýra mál notk un sinni
og eru oft með vit að ir um mál far sitt og ann arra, líta eins og áður
er get ið á mál ið sem hlut eða ein kenni, sem hef ur áhrif á það
hvern ig þeir eða aðr ir koma fyr ir og eru metn ir. For eldr ar leið -
rétta börn sín og fólk dá ist að eða hneyksl ast á mál notk un ann -
arra og skrif ar les enda bréf í blöð in. Hér skipt ir auð vit að öllu
máli við hvað er mið að, hvað er rétt eða við eig andi. Vera kann
kristján árnason386 skírnir