Skírnir - 01.09.2004, Page 103

að ein um þyki fínt að sletta en hug sjón ir ann ars séu að tala
hreint mál o.s.frv. Stór þátt ur í þessu er vita skuld að hverj um
þyk ir sinn fugl fag ur og til hneig ing til betrum bóta á mál fari
bein ist oft ar en ekki gegn er lend um áhrif um, en hún get ur einnig
beinst gegn inn lend um málaf brigð um og mál lýsk um sem njóta
lít ill ar virð ing ar. Bar átt an gegn þágu falls sýki er til marks um
þetta en ann að dæmi er andúð á flá mæli hér á landi um mið bik
20. ald ar. Flá mæl ið var for dæmt sem ljót og óæski leg mál lýska
og bar átt an gegn því sner ist þá um hreins un máls ins af innri
„óværu“.
Þetta hef ur allt sam an í för með sér flokk un manna í „góða“
og „vonda“ mál not end ur. Og þeg ar slík flokk un er kom in af stað
er stutt í tengsl in við póli tík. Kann að vera að sá sem slett ir hafi
aðr ar póli tísk ar hneigð ir en sá sem vill tala hreint mál. Og slík ar
hneigð ir geta mynd að stærri strauma eins og við vit um; í sum um
sam fé lög um er mál fars mun ur rík ur þátt ur í stétta skipu lagi og
mis rétti. Og fé lags fræð ing ar og mál fræð ing ar eins og Basil Bern -
stein, Pi erre Bo ur di eu, Willi am Labov og fleiri hafa mót að kenn -
ing ar um þetta fé lags lega og póli tíska hlut verk tungu mála og
málaf brigða.
Hrein leiki og mál kerf is þætt ir
Langal geng ast er að mál bóta um leit an og hrein tungu við leitni snú -
ist um val á orð um, þ.e. sum orð eru tal in betri en önn ur, t.d. inn -
lend betri en er lend, og orð geta talist mis-fög ur, kurt eisleg eða
hall æris leg. En í raun inni get ur hvaða hluti mál kerf is ins sem er
orð ið skot spónn eða við fang slíkra hluta. Í sam ræmi við þetta er
stund um tal að um mis mun andi gerð ir af hrein tungu hyggju eða
púrisma eft ir því að hvaða hluta mál kerf is ins hún bein ist. Hel ge
Sandøy (2000:246) ger ir t.d., í um fjöll un um norsku á okk ar dög -
um, grein ar mun á hreins un orða forð ans (leksikalsk purisme), sem
er að nota „norsk“ orð, og beyg ing ar leg um hrein leika (mor folo -
gisk purisme), sem er að nota norskar beyg ing ar, og hann tal ar líka
um hrein tyngi í staf setn ingu (or tografisk purisme), sem er það að
nota norska staf setn ingu (en ekki t.d. enska eins og Dan ir gera
„á vora tungu“ 387skírnir