Skírnir - 01.09.2004, Page 104

gjarna þeg ar þeir fá ensk orð að láni).10 Og á sama hátt ætti þá að
vera hægt að tala um hljóð kerf is leg an hrein leika sem væri að við -
halda hljóð kerf inu. Hér mætti nefna vilja til að við halda þeirri ís -
lensku hefð að orð hafi áherslu á fyrsta at kvæði. Töku orð í nú -
tíma máli fá oft áherslu ann ars stað ar en á fyrsta at kvæði. En það
væri ís lenskara (og „hreinna“) að segja ıTojóta eða ıSek úrít as með
áherslu á fyrsta at kvæði en að hafa áhersl una á öðru at kvæði og
segja Toıjóta og Seıkúrít as eins og raun ar er al gengt. Beyg ing ar -
hrein leiki í ís lensku fælist í því að berj ast fyr ir því að orð beyg ist,
t.d. að fara fram á það að eign ar falls form orð anna sem hér voru
nefnd verði Tojótu og Sek úrítasar (þ.e. láta Sek úrít as beyg ast eins
og Kar ít as). Oft er talið (með réttu eða röngu) að til tekn ar nýj ung -
ar í setn inga skip an eigi ræt ur í ensku, t.d. að hafa eign ar for nafn á
und an og segja mín sam viska frek ar en sam viska mín. Þá er það til
merk is um setn inga fræði lega hrein hyggju að sporna gegn því fyrr -
nefnda.
Í innri hreins un, þ.e. bar áttu gegn óæski leg um mál form um,
koma einnig við sögu ólík ir þætt ir mál kerf is ins. Þannig er „þágu -
falls sýk in“ setn inga fræði legt fyr ir brigði, „leið rétt ing“ á beyg ingu
orðs ins lækn ir (að segja lækn ar frek ar en læknir ar) er beyg ing ar -
legt at riði og bar átt an gegn flá mæli sner ist um hljóð kerf is þætti.
Er til hreint mál?
Þessi dæmi sýna sem sé að ólík ir hlut ar mál kerf is ins geta kom ið
við sögu þeg ar mál bæt ur eru gerð ar, og þeg ar málá hrif ber ast frá
einu máli til ann ars og barist er gegn þeim. En oft ast verð ur ein -
hver að lög un og það er nán ast óhugs andi ann að en töku form in
lagi sig að ein hverju leyti að mál inu sem þau eru tek in inn í. Þessi
að lög un að við töku mál inu get ur ver ið mis mik il og með mis jöfn -
um hætti. Og á hinn bóg inn er það líka svo að þótt við töku kerf ið
kristján árnason388 skírnir
10 Norð menn hafa gert til raun ir til að staf setja töku orð sem inn ber ast með
norskri staf setn ingu og skrifa t.d. skvass í stað squ ash. Þessi leið reyn ist þó oft -
ar en ekki þyrn um stráð, því margs kon ar álita mál rísa þeg ar ákvarða skal hvaða
staf setn ingu beri að nota. Dan ir hirða síð ur um að að laga rit hátt inn, en því fyl-
g ir sá vandi að staf setn ing get ur orð ið erf ið.