Skírnir - 01.09.2004, Page 111

(fe. blētsi an)16 og djöf ull (fs. di abol). Þessi dæmi virð ast sýna að
menn hik uðu ekki við að taka inn orð úr frænd tung un um ensku
og sax nesku. En hér má enn minna á orð Fyrsta mál fræð ings ins,
sem lít ur svo á að Ís lend ing ar og Eng lend ing ar séu „einn ar
tungu“. Þetta má þá túlka svo sem mönn um hafi ekki þótt til töku -
mál að grípa til orða úr frænd tung un um. Og að sjálf sögðu þurftu
orð in að að lag ast hljóð kerf inu og voru stund um túlk uð upp á nýtt
með al þýðu skýr ing um. Orð ið guð spjall var tek ið úr fornensku,
þar sem það hét gōdspell, sem var bein þýð ing á grísk-lat neska
orð inu eu ang eli um sem merkti „góð tíð indi“. Orð ið var að lag að
ís lensk unni (og mis skil ið) sem guð spjall. Í raun inni virð ast þessi
ensku töku orð fá hlið stæða með ferð og dönsk orð eins og øjeblik,
sem er tek ið inn í ís lensku og að lag að sem augna blik eða æld -
gammel er tek ið sem eld-gam all, en danski for lið ur inn æld er ekki
tengd ur eldi, eins og ís lenska gerð in bend ir til, held ur af sömu rót
og ald ur. En þeg ar þessi kristnu orð voru feng in að láni úr sax -
nesku eða ensku á mið öld um virð ist ekki hafa ver ið á ferð inni
neitt „saxa hat ur“ eða „engla hat ur“ sem rak menn til þess að berj -
ast gegn orð un um, eins og gerð ist á 19. og 20. öld þeg ar mál hreins -
un ar menn börð ust gegn dönsku slett um. Englar og sax ar voru
„okk ar menn“.
En þeg ar nor ræn ir menn á mið öld um standa augliti til auglit is
við lat ínu gegn ir öðru máli. Hér var skyld leik inn minni og menn
hafa lit ið á lat ínu sem raun veru lega fram andi tungu. Og þeg ar
hug tök eru tek in beint það an inn í nor rænu eru not að ar töku þýð -
ing ar, töku merk ing ar og ný mynd an ir. Hér má nefna orð eins og
sér-hljóð andi fyr ir vocal is og sam-hljóð andi fyr ir con son ans í mál -
fræði, og í kristi leg um orða forða má nefna orð eins og góð gern -
ing ur fyr ir benefaci um og sam-vizka, sem upp haf lega var not að
um skiln ing en síð ar fyr ir consci entia o.s.frv.
Og það var ekki bara í fræð un um sem þess ari að ferð var beitt.
Fróð legt er að skoða í þessu sam hengi þýð ingu Brands Jóns son ar
á Al ex and ers sögu, hinu lat neska kvæði Galt erus ar frá því um
„á vora tungu“ 395skírnir
16 Það er skemmti leg til vilj un að „ís lenska“ orð ið bless sem nú kepp ir við ensku -
slett una bye er líka enskt að upp runa!