Skírnir - 01.09.2004, Page 159

bili, ekki síst með fram lagi Jón Að ils og túlk un hans á hinu þjóð lega líf -
ræna eðli í anda Herders. Sam kvæmt henni er þjóð in ekki að eins póli tísk
ein ing held ur einnig nátt ur legt fyr ir bæri – þjóð ar per sóna sem gædd er
ákveðn um eðl is ein kenn um og geng ur gegn um ákveð in lífs skeið: gullöld,
nið ur læg ing ar tíma bil og end ur reisn ar tíma bil. Þessi þró un sver sig í ætt
við menn ing ar lega þjóð ern is stefnu ann arra smærri þjóða í Evr ópu, eins
og Tékka, eins og Sig ríð ur ger ir grein fyr ir í rit gerð inni. Aðr ir fræði menn
hafa kom ið auga á hvörf á Ís landi á þessu tíma bili með auk inni áherslu á
þjóð ern is goðsagn ir. Ingi Sig urðs son hef ur greint þau í sagna rit un, Loft ur
Gutt orms son í lestr ar efni skóla barna og Jón Karl Helga son í við horf um
til Ís lend inga sagna. En Sig ríð ur set ur þau í beint sam hengi við breyt ing ar
á þjóð ern is hug mynd um Ís lend inga í upp hafi 20. ald ar. Jóni Að ils hafi
tek ist að steypa sam an ís lenskri sagn fræði rit un og ríkj andi póli tísk um
straum um og skap að heil steypt þjóð ern is hug mynda kerfi sem al menn sátt
náð ist um. Þetta hug mynda kerfi átti síð an eft ir að verða uppi stað an í
menn ing arpóli tískri upp fræðslu næstu ára tugi.
Þetta er áhuga verð og áleit in kenn ing, en spyrja má hvort of mik ið sé
gert úr nýj um áhersl um í sam bandi við breyt ing ar á þjóð ern is hyggju Ís -
lend inga á önd verðri 20. öld. Skrif Jóns Að ils um sögu Ís lands hefði ef til
vill mátt setja í skýr ara sam hengi við skrif eldri sagn fræð inga eins og Þor -
kels Bjarna son ar og jafn vel vísa í rík ari mæli en gert er til Boga Th. Mel -
steðs. Einnig vakn ar sú spurn ing hvort ekki sé of mik il áhersla lögð á ken-
n ing ar Herders og of lítil á hugmyndafræði Grundtvigs sem hafði þó
mik il áhrif á Ís lend inga (t.d. í starfi ung menna fé lag anna) út fyr ir þann
herder íska þátt í hug mynd um hans sem nefnd ur er í rit gerð inni (bls.
45–46). Hér hefði mátt geta hinn ar sér dönsku og sér nor rænu þjóð ern is -
hyggju hans.2 Sennilega fá lífsheildarkenningar of mik ið vægi í þjóð ern is -
hug mynd um Ís lend inga. Í rit inu eru þær sett ar í for grunn og tak mark að
fjall að um tengsl þjóð ern is hug mynda við fram fara hug mynd ir (bls.
116–117) eða frjáls lynd is stefnu. Hér skal ekki gert lít ið úr áherslu breyt -
ing um í þjóð ern is hug mynd um og mik il vægi Jóns Að ils og ann arra sem
mót uðu þær í upp hafi 20. ald ar inn ar. En „Ís lend ings ímynd in“ þarf ekki
að hafa ver ið sköp uð svo mark visst eins og ráða má af verk inu.
Túlk un Sig ríð ar á ein kenn um hins „sanna Ís lend ings“ má skipta í tvo
hluta. Ann ar þeirra er mjög sann fær andi og vel út færð ur, en hann geng ur
út á sam bræðslu þjóð ern is- og karl mennskuí mynd ar. Tek ur Sig ríð ur sem
dæmi um ræð una um að reisa styttu af Ingólfi Arn ar syni á Arn ar hóli.
Þannig hafi þær þjóð ern is hug mynd ir, sem lagð ar voru til grund vall ar í ís -
lenskri sjálf stæð is bar áttu, haft áber andi karl leg ein kenni eins og stytt an
hinn sanni íslendingur 443skírnir
2 Sjá t.d. Flemm ing Lund green-Niel sen, „Grund tvig og dansk hed“ í Ole Feld bæk
(rit stjóri), Dansk Identitets hi stor ie. 3. Fol kets Dan mark 1848–1949 (Kaup -
manna höfn: C.A. Reitzels For lag 1992), bls. 9–187.